İtilaf donanması 13 Kasım 1918’de Haydarpaşa önlerine demirlediğinde fiili olarak başlayan işgal, 16 Mart 1920’de resmileşecek, İstanbullular 467 yıl sonra esaretle tanışacaktı. Türk ordusunun 9 Eylül 1922’de İzmir’e girişinin ardından 5. Süvari Kolordusu kuzeye doğru ilerledi. Türklerle savaşmak istemeyen Winston Churchill’in istifasını takiben, İngilizler Ankara Hükümeti’yle anlaşma zemini aramaya başladı. Müzakerelerden sonra Refet Paşa’nın İstanbul’a gelmesi, işgalin sonunun başlangıcı oldu. 6 Ekim’de 3. Kolordu İstanbul’a girdiğinde, 4 yıl 10 ay 23 gün süren esaret bitmiş, İstanbul halkının sevinci sokaklara taşmıştı…
Kurtuluşa doğru
Mudanya Mütarekesi’nin imzalanmasından sonra Refet (Bele) Paşa, 100 kişilik küçük bir kuvvetle Gülnihal vapuruyla İstanbul’a geldi. Ama bu olay ne işgalin sonu ne de İstanbul’un kurtuluşuydu. İtilaf Devletleri’nin silahlı kuvvetleri bir yıl kadar şehirde kaldılar. Refet Paşa, İngiliz komutanlarla, 16 Ekim 1922.
İngilizlere “Güle Güle”
22 Kasım 1922’de Ankara Hükümeti işgal kuvvetleriyle ilişkileri düzenlemek üzere Selahattin Adil Paşa başkanlığında bir heyeti İstanbul’a yolladı. Paşa, 2 Ekim 1923’de Galata’da bağlı Arabic transatlantiğinde el konulmuş bulunan askeri malzemeyi teslim aldığına dair belgeyi imzaladı, ardından son işgal kuvvetleri de İstanbul’dan ayrıldı. Selahattin Adil Paşa, düzenlenen “uğurlama töreni”nde İtilaf subaylarını yolcu ediyor, 2 Ekim 1923.
3. Kolordu köprü başında
6 Ekim 1923 sabahı 3. Kolordu İstanbul’a ulaştı. Sarayburnu limanına çıkarak Gülhane Parkı’nda toplanan birlikler halkın coşkulu gösterileri arasında buradan hareket ederek Taksim’e yürüdü. Mirliva (Tuğgeneral) Şükrü Naili Paşa (sağda, öndeki süvari) komutasındaki Türk kuvvetleri, Yeni Cami önünden Galata Köprüsü’ne giriyor.
Büyük karşılama
3. Kolordu’ya bağlı neferler, önde askeri bando, arkada atlı subaylar ve piyadeler Galata Köprüsü üzerinde toplanan mahşeri kalabalığın tezahüratları altında Taksim’e doğru ilerliyor, 6 Ekim 1923.
Her yer Taksim, her yer kurtuluş!
Halk, Galata Köprüsü, Şişhane, İstiklal Caddesi güzergâhını izleyerek Taksim Meydanı’na doğru yürüyen Türk birliklerini bağrına basmak için yol boyunca büyük gruplar halinde toplanmıştı. Şişhane’deki Beyoğlu 6. Belediye Dairesi önünde heyecanla bekleyen insanlar, 6 Ekim 1923.
Yeniden Türk bayrağı altında
6 Ekim 1923 günü İstanbul’un kurtuluşu şehrin birçok yerinde törenlerle kutlandı. Beyazıt’ta, Darülfünûn’un (bugünkü İstanbul Üniversitesi’nin) ana kapısının yanında bulunan Seraskerat’ta (Savaş Bakanlığı) göndere yeniden Türk bayrağı çekilirken, askerler ve siviller ortak bir heyecanı paylaşıyor.
Şerefli sancağın dönüşü
Gururlu askerler geçit resminde. Tarihi fotoğrafın arkasına eski yazıyla “Üçüncü Piyade Alayı’nın İnönü Muharebesi’nde şeref kazanan sancağı İstanbul’una kavuşuyor, 6 Ekim 1923” notu düşülmüş.
Üsküdar’da tak-ı zafer
Üsküdar’da, Polis Merkezi önünde düzenlenen kutlama törenleri için kurulan ihtişamlı zafer takının üzerinde bir minnet ifadesi: “Safa geldin ey şanlı ordu”.
Mehmetçiği unutmayalım!
Ankara’nın başkent olduğu gün yayımlanan Resimli Gazete’nin 13 Teşrinievvel 1339 (13 Ekim 1923) tarihli nüshasının kapağındaki illüstrasyonda, önde Mehmetçik, fonda Boğaz girişinde demirli İtilaf donanması resmedilmiş. Resim altında, “Gidenlerden Kalan Acı Hatıraları Unutmayacağız. Onları Koğan Mehmetçiği de Unutmayalım” yazıyor.
(Cengiz Kahraman koleksiyonu)
