PROF. DR. M. ASIM CENANİ (1931-2020)
Genetik biliminin öncüsü Covid-19’a yenik düştü
Ülkemizdeki genetik biliminin öncülerinden, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları anabilim dalı emekli öğretim üyesi ve Türk Pediatri Kurumu eski başkanlarından Prof. Dr. M. Asım Cenani’yi Covid-19 nedeniyle kaybettik.
Çağdaş Sağlık Eğitiminde 75. Yıl: Bilim ve fedakarlık: Ankara Tıp Fakültesi
Cumhuriyetin ilk tıp fakültesi 20 Haziran 1945’te kurulmuş, Atatürk’ün hayali nihayet 2. Dünya Savaşı’ndan sonra gerçek olmuştu. Ankara Tıp Fakültesi tıbbiye geleneğinin Anadolu’ya taşındığı bir başlangıç oldu. Geç Osmanlı döneminden günümüze, büyük özveri ve emekle aktarılan kıymetli bir mirasın kısa tarihi...
MUHAREBE ALANLARINDA “İLAÇLI KUVVETLER” 2. Dünya Savaşı’nın ölümcül yan etkisi… AMFETAMİNLER
1939’da patlak veren 2. Savaş’ta, en önemli yeni strateji hızdı. Almanlar, İngilizler, Amerkalılar ve Japonlar, laboratuvarlarda üretilen ve beyni uyararak uyanıklığı sürekli kılan haplar kullandılar. Nazilerin “blitzkrieg” (yıldırım savaşı) hücumlarının, “korkusuz” pilotların, pervasız Kamikaze’lerin, amansız saldırıların arkasında hep bu “fırtına tabletleri” vardı… Ve bu uyarıcıları kullanmak “vatani bir görev”di.
19. YÜZYILDA BÜYÜK DÖNÜŞÜM Halk sağlığı uygulaması elitlerin ve ekonominin ihtiyacından kaynaklandı
Bugün bildiğimiz anlamda halk sağlığı kavramı, 18. yüzyılda endüstri devriminin getirdiği yıkıcı sağlık sorunlarının sonucunda Londra ve Paris’te şekillendi. 19. yüzyılda iktidar sahipleri, hastalanmayan bir nüfusun daha fazla çalışabileceği ve bunu desteklemenin daha az maliyetli olacağını hesapladılar. Halkın sağlığı hükümetin meşru menfaatine idi! Böylelikle drenaj, kanalizasyon, çöp imhası, konut düzenlemesi konuları önem kazandı.
Osmanlılardan cumhuriyete sağlık için savaştılar
Salgın hastalıklara karşı 2. Abdülhamit devrinde başlatılan bilimsel mücadele, Osmanlı Devleti’nin en zor zamanlarında büyük fedakarlıklarla sürdürüldü. Bakteriyolojiden mikrobiyolojiye, yerli aşılardan eğitime birçok alanda sağlanan gelişmeler; erken cumhuriyet döneminden itibaren çok daha nitelikli çalışmalarla devam etti.
AVRUPA'DAN VE OSMANLI DEVLETİ'NDEN ÖRNEKLERLE
‘Usûl-i Tehaffuz’ ya da karantina uygulamaları
Hastalık taşıyanların izolasyonu anlamına gelen ve önce 30 günden (trentino) sonra 40 güne (quarantino) çıkarılan önlemin adı İtalyanca. Osmanlı Devleti’nde bilinen ilk karantina uygulaması Sultan 2. Mahmud döneminde, 1831’deki büyük kolera salgını sırasında olmuştu. Avrupa ülkeleri ise 14. yüzyılda kıtayı kasıp kavuran veba salgınları sırasında karantina uygulamasına geçtiler.
DÜNDEN BUGÜNE SALGIN HASTALIKLAR
Kendimiz ettik, kendimiz bulduk
Tarım ve şehirleşmeyle başlayan uzun dönem boyunca birçok salgın hastalık insan türünü tehdit etti. Ancak bu salgınların ortaya çıkıp yayılmasının baş sorumlusu da, bizzat insanın tabiat üzerinde oluşturduğu yeni düzenlemelerdi. Tarih öncesinden modern zamanlara ve son yaşadığımız Coranavirüs salgınına uzanan yol ve bir türlü ders almayan insanın alternatifleri.
GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE BİREY VE HALK SAĞLIĞI ÖYKÜSÜ
Milyonları kurtardılar yine de yaranamadılar: Aşılar ve Karşıtlar
Bütün zamanların en ölümcül hastalığı çiçek, aşısı bulunan ilk hastalıktı. Batı dünyası Doğu’da eski çağlardan beri bilinen geleneksel çiçek aşısıyla 18. yüzyılda İstanbul’da tanıştı. 19. yüzyılda yıldızı parlayan, 20. yüzyılda altın çağını yaşayan aşılar, adları ölümle anılan pek çok salgın hastalığa karşı inkar edilemez başarılar kazandı. Günümüzde ise dünyada ve Türkiye’deki aşı karşıtları, toplum sağlığını riske atıyor.
ŞİZOFRENİ
Şizofreni hep vardı belki ama diğer akıl hastalıklarından ayrılıp tanımlanması için 20. yüzyılı beklemek gerekti. Hastalar yüzyıllar boyu “şeytan tarafından ele geçirilmiş” kabul edildi, çoğu ölümle sonuçlanan insanlık dışı müdahalelere maruz kaldı. Osmanlı dünyasında Batı’ya nazaran çok daha insani muamele gören şizofrenler 1870’lerde atların bulunduğu ahırlara konduğu için, “tımarhane” kelimesi dilimizde farklı bir anlam kazandı.
SÜLÜK
Evet, sülük pekçoğumuza sevimli gelen bir hayvan değil. Doğru, o diğer canlıların kanını emerek geçinen bir parazit. Ancak bu özelliği, beklenenin tam tersine onu insan sağlığı için birçok bakımdan yararlı kılmış. Galen’den İbn-i Sina’ya kadar efsane hekimlerce doğru kullanımı anlatılmış, hastalıkların tedavisi için tavsiye edilmiş. Tarih boyunca yanlış kullanımlar yol kazalarına neden olsa da, bugün artık modern tıbbın ciddiye aldığı birçok tedavinin başrolünde o var.