Aralık
sayımız çıktı

Baharat için yola çıktı ilk dünya turunu yaptı

EYLÜL 1519-1522 MACELLAN VE DÜNYA TURU

15. yüzyılın sonunda Avrupa’dan çıkıp Afrika’yı dolaşarak Hindistan’a ulaşan “doğu rotası” Portekiz’in kontrolüne verilmişti. İspanya Kralı’nı ikna eden Fernão de Magalhães / Hernando de Magallanes (1480-1521), yani Macellan ise buna bir alternatif sundu: Batıya doğru giderek Baharat Adaları’na (Maluku Adaları) ulaşmak. 20 Eylül 1519’da yola çıkanlar, yine bir Eylül ayında 1522’de İspanya’ya döndüler. Pratik olarak dünyada ilk defa dünya turu yapılmış; ancak filodaki denizcilerin çoğu gibi Macellan da 1521’de öl(dürül)müştü.

1-Antik dönemden beri Dünya’nın yuvarlak-küre biçimde olduğu biliniyordu

Baharat için yola çıktı ilk dünya turunu yaptı
Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu’ndaki globus cruciger, küre şeklinde olduğu bilinen dünya üzerinde imparatorların hüküm sürmesini simgeliyordu.

Antik Çağ filozofu Aristo’nun ve yine aynı çağın astronomu Eratosthenes’in dünyanın küre şeklinde olduğu tespitleri -is­tisnalar olmakla beraber- Geç Orta Çağ’a kadar süren, genel olarak kabul edilmiş bir bilgiydi. Sadece Aristo’yu yorumlayan Arap-İslâm dünyasındaki bili­minsanları değil, Ortaçağ Hıris­tiyan Avrupası’ndaki filozoflar, teologlar da Antik Çağ’daki bu bilgiyle hareket ediyor ve çalı­şıyorlardı. Macellan’ın Orta­çağ’dan beri süregelen dünya­nın düz olduğu teorisine karşı bu sefere başladığı mitinin ne­reden türediği ise günümüz ta­rihçileri tarafından tespit edil­miştir. Tarihçi Jeffrey Burton Russell, bu mitin üretilmesini Aydınlanma’nın “Karanlık Or­taçağ”dan kopuş düşüncesiyle bağdaştırmaktadır; zira o dö­nemle ilgili oluşturulan genel kanı, insanlığın birçok anlam­da geriye gittiği yönündedir. Bu mitin yayılmasında da ünlü Amerikalı yazar Washington Irving’in Kristof Kolomb’un Ha­yatı ve Seyahatleri (1828) eseri etkili olmuştur.

“Ortaçağ’da dünyanın düz olduğu kabul ediliyordu” düşün­cesi bir efsaneyse de, dünyanın yuvarlak olduğunun fiziksel is­patı ilk defa Macellan ve Elca­no’nun yaptığı sefer sayesinde ortaya konmuştur.

2-Macellan dünyanın etrafını dolaşma niyetiyle yola çıkmamıştı

15. yüzyıl başlarında Portekiz­li denizcilerin başlattığı Keşif­ler Çağı’nın temel motivasyo­nu, ticaretin hâkim ve değerli ürünü baharata, özellikle Hin­distan’daki baharata ulaşmak ama bunu Akdeniz ve Ortado­ğu’yu by-pass ederek yapmak­tı. Macellan’ın seferini ünlü yapan, sefer sırasında ona sa­dık kalan az sayıdaki tayfa­dan biri olan İtalyan denizci Antonio Pigafetta’dır. Seyaha­tin kronikini yazan Pigafetta, Macellan’ın ölümünden sonra onu savunmak ve övmek için, dünyanın etrafını dolaşma amacıyla bu yolculuğa çıkıldı­ğını iddia etse de, böyle olma­dığı yazılı kaynaklarca sabittir. Dünyanın etrafını dolaşma he­defi ile yola çıkacak ilk kişi ise, 1580’de dünyanın çevresinde tam turu tamamlayan İngiliz Francis Drake değil; 1588’deki seferi gerçekleştiren, yine İn­giliz denizci Thomas Caven­dish olacaktır.

Baharat için yola çıktı ilk dünya turunu yaptı
Üç yılda  devr-i âlem
20 Eylül 1519’da Sanlúcar de Barrameda’dan yola çıkan Macellan (sağda), Kanarya Adaları’nda bir mola verip Yeşil Burun Adaları’na, oradan da Brezilya’ya ulaştı. Durgunluğu nedeniyle Pasifik adını verdiği okyanus onu Filipinler ve Guam adalarına taşıyacak; gemi 6 Eylül 1522’de Macellan olmadan tekrar İspanya’ya dönecekti.
Baharat için yola çıktı ilk dünya turunu yaptı

3-Macellan, Portekiz adına değil, İspanyol sponsorluğunda sefere çıktı

Macellan adı yazılı olarak ilk de­fa, Hindistan genel valisi Fran­cisco de Almeida yönetimin­deki Portekiz-Hint Armada­sı’nın 1505’teki tayfa listesinde geçmektedir. 1514’e kadar farklı denizaşırı görevlerde (özellik­le Güneydoğu Asya’da) ve bü­yük deniz savaşlarında Porte­kiz Kralı 1. Manuel’e hizmet ettiği bilinmektedir. Kayıtlara göre kesin olmasa da, Macellan 1514’ten itibaren Avrupa’dan ba­tıya doğru giderek Hindistan’a ulaşmak niyetindeydi. 1515’te başka bir görevi reddetmesi ne­deniyle, Portekiz armadasından iyice uzaklaşmıştı. O sıralarda Portekizli kozmograf ve astro­nom Rui Faleiro ile beraber gün­cel haritaları incelemeye başla­dı. 1517’de ise Sevilla’ya yerleş­ti ve ismini İspanyolca yaparak genç İspanya Kralı 1. Carlos’un tâbiyetine geçti. Baharat Ada­ları’na yani bugünkü Endonez­ya’ya bağlı Maluku Adaları’na “batıya doğru giderek” ulaşmak için yapılacak seferi İspanya kralına kabul ettirdi. Tüm bu fa­aliyetleri nedeniyle Portekiz’de hain olarak adlandırıldı ve ülke­ye girmesi yasaklandı.

4-Macellan dünya turunun sonuçlanmasından 1 sene önce öldürüldü

Her ne kadar dünyanın etrafını ilk defa dolaşan kişinin Macel­lan olduğu söylense de bu doğru değildir; zira kendisi, yolculu­ğun tamamlanmasından 1 sene önce (1521), bugünkü Filipin­ler’de yaşanan bir çatışmada öl­dürüldü.

Yolculuk 20 Eylül 1519’da Sanlucar’dan (de Barrameda) yola çıkan “Maluku Armada­sı” isimli 5 İspanyol gemisiyle başladı. Sefer boyunca türlü ba­direler atlatıldı. Güney Ame­rika’nın güney ucundan geçiş için bir boğaz bulmak amacıy­la sığlıklar arasında yapılan seyrüsefer hayli yıpratıcı oldu. Santiago gemisi karaya otur­du; San Antonio gemisi “kaçak” olarak İspanya’ya döndü. Özel­likle Macellan’a karşı tayfala­rın ayaklanması ve bunların ardından kurulan mahkemeler gemilerdeki huzursuzluğu art­tırdı. Kendi adını verdiği boğaz­dan geçen Macellan, o zama­na kadar Güney Denizi denilen okyanusun alışılmadık durgun­luğundan ötürü burayı Pasifik olarak adlandırdı. Filipinler ve Guam’daki adalara ulaşan Ma­cellan, yerel halkı Hıristiyanlı­ğa davet etti veya zorladı. Bu­gün Filipinler’e ait olan Mactan Adası’ndaki Lapu-Lapu halkına da İspanyol tabiyetine geçip Hı­ristiyan olmaları için baskı yap­tı. Ayaklanan Lapu-Lapu yerli­leri mücadeleyi kazandı ve Ma­cellan da öldürüldü.

Kaptanın ölümünü takip eden kaos sonrası, Juan Sebastian Elcano kumandayı eline aldı. İs­panya’dan yola çıkan 277 kişi­den 115 kişi kalmıştı. Kalan iki gemi, Elcano’nun kaptanlığın­da 6 Eylül 1522’de İspanya’ya ulaştı.

Baharat için yola çıktı ilk dünya turunu yaptı
Lizbon’daki Keşifler Anıtı’nda boynu bükük gözüken Macellan, Portekiz tacının hizmetinden çıkarak İspanyol monarşisine hizmet ettiği için hain ilan edilmişti