Kimi fütüristler “çağ internet çağı, birkaç yıla kalmaz kitabın pabucu dama atılır” buyurmuşlardı. Ama bilginin geleneksel taşıyıcısı kehaneti boşa çıkardı. Aradığı eseri bir sahafta bulan kitapseverin parmakları hâlâ cilt kapaklarını usulca okşuyor. Sahaflar Festivali’yle hararetlenen kitap aşkı, Tüyap Kitap Fuarı’yla zirve yapacak…
Eski kitap ve benzeri malzemenin satılıp alındığı yer olan sahaf dükkanları önceleri büyük selâtin cami avluları, medrese kapıları yakınlarında kuruldu; Kapalıçarşı’nın yapımından sonra iç mekana geçilerek bir sahaflar çarşısı meydana geldi. 1870’li yıllara doğru Beyazıt Meydanı civarında, Kapalıçarşı dışında bir takım kitapçı dükkanları, sahafiye mal alıp satan dükkanlar açılmaya başlandı; 1894’de meydana gelen büyük İstanbul depreminden sonra mekanları zarar gören sahaf esnafı Hakkâklar Çarşısı denilen yere geçti.
Bugün Sahaflar Çarşısı diye isimlendirdiğimiz yer, eski Hakkâklar Çarşısı’dır. Tek katlı, ahşap, birbirine bitişik küçük dükkanlardan oluşan Sahaflar Çarşısı, 6 Ocak 1950 tarihinde Beyazıt Çadırcılar Caddesi’nde çıkan yangında yanarak yok olmuştur. O yılların vali ve belediye başkanı Fahrettin Kerim Gökay ve kitapsever yöneticilerin çabalarıyla, yangında harap olan bütün yapılar da yıktırılarak yeni bir Sahaflar Çarşısı inşa edilmiştir.
Mülkiyeti İstanbul Belediyesi’ne ait olan kiralık dükkanlar şeklinde düzenlenen çarşıda, yönetmelikler gereği sadece eski kitap satışı yapılageldi. Çarşının yenilenişi sırasında sahaf dükkanları haricinde kitap müzayedelerinin de düzenlenebileceği varsayımından yola çıkılarak dükkanların hemen arkasında büyük bir bina mezat salonu olarak ayrıldı. Yangından hemen sonra kurulan Kitapçılar Derneği faaliyetlerini sürdürmüş, fakat bir zaman sonra derneğin adı İstanbul Sahaflar Derneği’ne dönüştürülmüştür.
6 Ocak 1950 yangını öncesi Sahaflar Çarşısı. O zamanlar da mevcut sahaflar: Sedat Miras, İhsan Manavoğlu, Ali Ertem, Muzaffer Ozak, Nizamettin Aktuç, Mahmut Cevatpur, Mustafa Türkmen, Necati Alpas, Rahmi Yağız, Cemil Zorlu, Mehmet Ertezcanlı, Hüseyin Çörüş, Mehmet Saruhan, Nurettin Eren, İsmail Dilmen, Selahattin Tahtakaya, Ali Üşük, Pertev Altınköprü, Adnan Türkmen, İsmail Hakkı Erte, Ekrem Karadeniz, Hilmi Mutlu.
Halen Fatih Belediyesinin denetiminde olan çarşı, 12 Eylül 1980’den sonra bir çevre düzenlemesi daha geçirdi. Belediyenin 1950 yangınından sonra inşa ettiği mekanlar dışında kalan ve seyyar esnafın tenteli küçük tezgahlar hâlinde yer aldığı bölüm yenilendi, birbirine bitişik, küçük dükkanlar oluşturuldu. Yine bu çevre düzenlemesi sırasında, çarşının ortasındaki yeşil alana bir İbrahim Müteferrika büstü dikildi, eski taşbaskı örnekleri sergilenmeye çalışıldı.
1980’li yıllarda Türkiye’de yaşanan değişim sonucu Sahaflar Çarşısı’nın da eski hüviyeti değişti; daha çok yeni ders kitabı, test kitapçıkları, turistik kitap ve objelerin alınıp-satıldığı bir pazar
hâline dönüştü. Buna mukabil İstanbul’un değişik semtlerinde sadece eski kitap alım-satımı yapan yeni sahaf dükkanları hatta çarşıları oluştu.
Sahaflar Çarşısı halen olduğu gibi eskiden de Kapalıçarşı ile Bayezid Meydanı arasında geçiş yoluydu. İftaiyenin yangın raporuna göre kolonyacı, saatçi, çorapçı, kunduracı, tesbihçi dükkanları arasında ahşap, salaş, tarihin içlerine sindiği dükkanlardan müteşekkildi.
Geleneksel eski kitap ticaretini sürdüren birkaç mekan olarak bugün sahaflar çarşısında gelenekten gelen Turan Türkmenoğlu, Tosun Ardakoç, E. Hulusi Karadeniz, Dilmen (İbrahim Manav), Ali Ertem gibi eski dükkan sahipleri bulunmaktadır. Ayrıca Türkiye sahaflarının büyük ustası, Sahaflar Şeyhi Üstad İbrahim Manav Bey’in bu çarşıda hâlâ çalışıyor olması, mekanın önemini korumasının en önemli faktörlerinden. Bugün Beyoğlu ve Kadıköy semtlerinde oluşan sahafların cirosu, 500 yıllık Sahaflar Çarşısı’nı kat kat geçmiştir. Ama Türkiye’de bu mesleği yapan bütün sahaflar adına söyleyebiliriz ki, Beyazıt’taki Sahaflar Çarşısı’nın herkesin gözünde ve gönlünde apayrı bir yeri vardır.
Sahaf mesleğinin geleneksel bir etkinliği: Kitap sergiciliği ve yaymacılığı. Kitaplar sergilerde üst üste, karışık, düzensiz yayılarak satışa sunulur. Müşteriler karıştırarak, eşinerek kitap yakalar, bulurlar. Fotoğrafta dikkat çeken bir başka nokta da “Padişahım Çok Yaşa” yazılı afişlerin yerini Gazi Mustafa Kemal Atatürk takvimlerinin almış olması.
6 Ocak 1950’de saat 21.21’de Beyazıt Yangın kulesinden İtfaiye grubuna verilen haber üzerine 20.26’da birinci itfaiye takımı ile yangına müdahale edilmiştir. Bu esnada dükkanların saniyede 15 metre hızla esen rüzgarın da etkisiyle alevli olarak yandıkları görülmüştür. 20.31’de gelen ikinci takımın da cansiperane çalışmasıyla 21.40’ta yangının şiddeti önlenmiş 23.30’da ise yangın tamamen söndürülmüştür.
Dönemin Vali ve Belediye Reisi Ord. Prof. Dr. Fahrettin Kerim Gökay dükkanları yanan sahafları geçici olarak Beyazıd Camii iç avlusundaki revaklara yaptırtığı barakalara yerleştirmiş ve açılışını da bizzat kendi yaparak esnafları tek tek ziyaret etmiştir. Fotoğrafta Yurttaş Kitabevi sahibi Mehmet Ertezcanlı Fahrettin Kerim Gökay’ı karşılıyor.
Yeni açılan çarşının temiz ve geniş meydanında tavla atan esnaf: İstanbul Kitabevi sahibi Ali Ertem ile oyunlara düşkünlüğü ile bilinen çarşının en şöhretli sahaflarından Nizamettin Aktuç Bey.
Sahaflar dünyasının efsanevi isimlerinden Kitapçı Raif Efendi’nin dükkanı önünde çekilmiş bir resmi. Altta ise “Darülfünûn Edebiyât Fakültesi Reisi Köprülüzâde Mehmed Fuad Beyefendi Hazretlerine Takdim 2 Şubat 928” yazılı “Kitapçı Mehmed Raif İstanbul’da Bayezıd Hakkâklar Çarşısı Numro:10” kaşeli bir yazma eser. (İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesinde) Belgelerden ve kayıtlardan anlaşıldığına göre Raif Efendi kendini “Kitapçı” olarak tanımlamış, asla ünvanını “Sahaf” yazırmamıştır.
İstanbul Sahaflar Çarşısı’nın üç büyük müdavimi ve kitapseveri (sırasıyla) Hakkı Tarık Us (1889 Manisa-1956 İstanbul), Osman Ergin (1883 Malatya-1961 İstanbul), Kemal Salih Sel, Sahaf Nizamettin Aktuç’un (en solda) dükkanında sohbet sırasında.
28 Mayıs 1954 tarihinde Sahaflar Çarşısı’nın ortasında verilen iftar yemeğine katılanlar ve iftarın davetiyesi. İftar’a katılanlardan bazıları: Başta Nurullah Pertevoğlu (1894 – 1956), Hakkı Tarık Us, Şevket Rado, Fikret Adil, Ercüment Ekrem Talu, Mükrimin Halil Yınanç, Cemal Tukin. Arkası dönük Osman Ergin, Sahaf esnafından bir kişi.
“Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu” isimli 5 ciltlik büyük bir kaynak eserin hazırlayıcısı, sahaflık tarihinin abide kişisi, Erzurum Atatürk Üniversitesi Kütüphanesi’ne 57.000 cildin üzerinde kitap bağışlayan M. Seyfettin Özege’nin Sahaflar Çarşısı’nda Nihal Kitabevi’nde (Merhum İsmail Akçay’ın) kitap künyelerini notlarken çekilmiş bir fotoğrafı.
12 Eylül sonrasında çekidüzen verilen Sahaflar Çarşısı’nın düzenli bir resmi. (Çeşme önünde duran kişi Ali Ertem’dir) 43 dükkanından 18’i onarılan, zemini parke döşenen ve bahçesine İbrahim Müteferrika büstü dikilen çarşı, Belediye Başkanı Abdullah Tırtıl [Paşa] tarafından 8 Temmuz 1983 tarihinde törenle tekrar açılmıştır.
Sahaflık kitap sevgisiyle kavrulan, adeta kağıt arkeologluğu denilebilecek bir meslektir. İstanbul’da Sahaflar Çarşısı’na sığmayacak kadar artan sahaflar yeni yeni çarşılar oluşturdular. Festival ve fuar gibi mesleki etkinlere katılan veya etkinlik düzenleyen sahaflar, pek çok Anadolu kentine gitmiş orada da sahaflık kültürü ve mesleğinin tanınması için çaba göstermişlerdir. 2008’den bu yana gerçekleştirilen Beyoğlu Sahaf Festivali (8’incisi geçtiğimiz ay yapıldı) ve 30 Ekim 2010’dan bu yana dahil olunan Tüyap Kitap Fuarları sahafların daha da tanınmasının önünü açmış, kitap piyasasında söz sahibi olmalarını sağlamıştır. Sahaf tezgahları arasında kaybolmak için 8-16 Kasım tarihleri arasında 33’üncüsü düzenlenecek Tüyap Kitap Fuarı’nda “Sahaflar Çarşısı”na uğrayabilirsiniz.
