Şairin doğum tarihi uzun yıllardır bir tartışma konusuydu. Erhan Saçlı’nın araştırmaları sonucu ulaştığı Le Journal de Salonique gazetesindeki haberler, Nâzım Hikmet’in 15 Ocak 1902’de doğduğunu kesin olarak kanıtlıyor. Ailenin Selanik günleri 1899’da başlamış, baba Hikmet Bey’in Diyarbakır’a gitmesiyle 6 Ekim 1903’te sona ermişti.
Özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Doğu ile Batı’yı birleştirerek bir kavşak olan Selanik şehri, 20. yüzyıla gelindiğinde kozmopolit yapısının en yüksek seviyesine ulaşmıştı. Osmanlı Devleti için Batı’nın bilgilerine, tekniklerine, düşüncelerine örnek oluşturacak faaliyetlerin yapıldığı bu şehirde çok sayıda Türkçe, Fransızca, Rumca ve Ladino gibi çeşitli dillerde yayınlar çıkmıştır.
Bu farklı dillerde yayınlar arasından Le Journal de Salonique gazetesi, 1895 ila 1910 yılları arasında Fransız dilinde haftada iki defa yayımlanmış olup, gazetenin kurucusu da Selanikli Levy ailesine mensup şair, gazeteci ve müzisyen kimlikleriyle bilinen Saadi Bezalel Halevy’dir.
Nâzım Hikmet’in ebeveyni Celile Hanım ile Hikmet Bey çiftine dair haberleri de çoğunlukla bu gazetenin “Şehrin Sesi” adlı bölümünde görmekteyiz. Hikmet Bey’le ilgili ilk haberler 1899 yılından itibaren başlar, çifte dair ilk önemli haberse nişanlanmalarına dairdir:
“Büyük bir memnuniyetle, vilayetimizin Hariciye Nezareti Müdürü Hikmet Bey ile Majesteleri Sultan’ın yaveri Mirliva Enver Paşa hazretlerinin sempatik kızının nişanlandıklarını öğrenmiş bulunuyoruz. Hikmet Bey’i aslında yeterince iyi tanıyoruz. Selanik’te kısa bir süre kalmış olmasına rağmen işiyle, nezaketiyle ve ince üslubuyla bizzat ilgileri üzerine çekmeyi başardı. Selanik’teki itibarıyla, hükümet yetkilerinin olduğu gibi Enver Paşa’nın da güvenini kazandı. Zaten Hikmet Bey’in siyasi konulardaki sağduyusu sayesinde bir gün parlak bir geleceğe sahip olacağı dillendiriliyordu. Majesteleri Sultan’ın görevlendirdiği kişiler arasında, görevini yürekten yerine getirebilecek kişilerden biri olmasını büyük bir arzuyla temenni ediyoruz. Hikmet Bey, bunu devletin en sadık memurlarından biri ve çok değerli edebiyatçı babası Nâzım Paşa’ya borçludur (…)
Yeni nişanlılara, aileleri olarak biz de büyük sevgimizi, en içten tebriklerimizi ve mutluluk dileklerimizi iletmek istiyoruz”.
20 Ağustos 1900 tarihli bu haber sayesinde, genellikle ressamlığıyla tanınan ve şiir yazıp yayımladığı bilinmeyen Celile Hanım’ın da, Nâzım Hikmet’in şiir yazmaya başlamasında, şairin dedesi Nâzım Paşa kadar etkili olabileceği ortaya çıkmaktadır.
Nâzım Hikmet ve annesi Celile Hanım
Celile Hanım ile Hikmet Bey’in düğünü
Yine aynı gazetenin 4 Ekim 1900 tarihli sayısında bulunan bir haberde Hikmet Bey ve Celile Hanım’ın evlendiği bildirilir:
“Vilayetimizin Hariciye Nezareti müdürü sevgili Hikmet Bey ile Enver Paşa’nın sempatik kızı Celile Hanım’ın dinî evlilik törenleri bu akşam yapılacaktır”.
Nişanlılık, evlilik, çocuk sahibi olma gibi özel hayatlarıyla ilgili az sayıdaki haberin dışında gazetenin geneline bakıldığında Hikmet Bey’in daha çok siyasi, Celile Hanım’ın ise daha çok sanatsal faaliyetlerde bulunduğu bir Selanik yaşantısı göze çarpar. Tüm bu haberler doğrultusunda Selanik’teki diğer yayınların da incelenmesinin, Nâzım Hikmet’in ve ailesinin Selanik yaşamlarına daha ayrıntılı ve doğru ışık tutacağı aşikârdır.
Değişen tarihler ve kanıtlar
Nâzım Hikmet’in doğum tarihi, kitaplarında önceleri 20 Kasım 1901 olarak geçmiş; daha sonra 2011 yılında doğumuyla ilgili bir notun bulunduğu, Memduh Ezine’nin Aile Günlüğü’nün yayımlanmasından itibaren 17 Ocak 1902 şeklinde düzeltilmiş; son olarak da 2016 yılından itibaren 14 Ocak 1902 olarak değişmiştir.
Nâzım Hikmet’in doğum haberi Le Journal de Salonique gazetesinde 16 Ocak 1902 tarihinde yayınlanan haber: Hikmet Bey’in eşinin dün dünyaya bir erkek çocuk getirdiğini büyük bir memnuniyetle öğrendik. Mutlu çifte en içten tebriklerimizi sunuyoruz.
16 Ocak 1902 tarihli gazetede yayımlanan doğum haberi ise şöyledir:
“Hikmet Bey’in eşinin, dün dünyaya bir erkek çocuk getirdiğini büyük bir memnuniyetle öğrendik. Mutlu çifte en içten tebriklerimizi sunuyoruz”.
Bu habere göre doğum tarihi 15 Ocak 1902’dir. Celile Hanım’la gazetenin rabıtası ve gazetenin miladi takvimle yayımlandığı göz önünde bulundurulduğunda, doğum gününün bu haber kaynağı ve tarihi sayesinde kesinliğinin şüphe götürmez olduğu kabul edilebilir.
Nâzım Hikmet’in Selanik günleri ailenin Diyarbakır’a gitmesiyle bitmiş, “Otobiyografi” şiirinden bildiğimiz kadarıyla da büyük şairimiz doğduğu şehre bir daha dönmemiştir…
Bazı kaynaklarda ailenin 1905 yılında Selanik’ten ayrıldığı yazılıdır; fakat Memduh Ezine’nin anılarında bu tarihin 1903 yılının 6 Ekim’inde olduğu görülür. Gazetede aileyle ilgili haberlerin bu tarihten sonra kesilmesi de, Memduh Ezine’nin anılarındaki tarihi kanıtlar niteliktedir.
Bebek Nâzım
Nâzım’ın halasının kocası Memduh Ezine’nin hatıratında, Nâzım’ın doğumunu aktardığı sayfadaki 53 günlük fotoğrafı. 4 Kanunisani 317 (Memduh Ezine, Aile Günlüğü, GKY, Ekim 2011, s59).
