5 Ağustos 1914’te Almanya Osmanlı Devleti’nden savaşa katılmasını talep etti. 9 Ağustos 1914’te Sadrazam Said Halim Paşa’nın Yeniköy’deki yalısında toplanan sadece altı bakan, Almanları oyalayacak bir karar metni oluşturdu. Ama bu kararların arkasında durul(a)mayacaktı.
Avusturya ile Sırbistan arasındaki gerginliğin 28 Temmuz 1914’te işi silaha bırakması üzerine Avrupa’da iki kutba ayrılmış devletler arasında genel bir savaşın ayak sesleri de işitilmeye başlamıştı. 1 Ağustos’ta Almanya ve Rusya, 3 Ağustos’ta Fransa, 5 Ağustos’ta İngiltere savaşa girdiler.
Bu hengamede Osmanlı Devleti aradığı müttefiki bulmuş, Almanya ile Temmuz’un son günlerinden itibaren üzerinde çalışılan bir ittifak metnini 2 Ağustos’ta imzalamıştı. Antlaşma gizli idi ve Sadrazam Said Halim Paşa’dan başka kabinedeki bakanlardan yalnızca Enver ve Talat’ın haberi vardı. 2 Ağustos 1914’te seferberlik ilân edilip Meclis tatil edildiğinden, devlete ait bütün kararlar “Meclis-i Vükelâ” yani Bakanlar Kurulunca alınmaktaydı. Ancak bu kararlar da zaman zaman kendilerine güvenilen “muteber” ve “mutemet” bakanlarla alınmış, diğerleri haberdar edilmemişti.
5 Ağustos’tan itibaren Avrupa’da savaş iyice sertleşince, Almanya Osmanlı Devleti’nden aralarındaki antlaşma hükümlerine uymasını ve savaşa katılmasını talep etmeye başladı. Ancak daha seferberlik tamamlanmamıştı, devlet harbe hazır değildi ve daha önemlisi savaşa girip girmemek konusunda kabinenin mutemet üyeleri arasında bile uyuşma yoktu. Talat ve Enver dışındakiler savaşa atılmakta acele edilmemesi taraftarı idiler.
İşte bu konuları görüşmek ve bir yol haritası çıkarmak üzere Sadrazam Said Halim Paşa’nın Yeniköy’deki yalısında, 9 Ağustos 1914 günü bir Bakanlar Kurulu toplantısı yapıldı. Tabii bu toplantıda bakanların hepsi yoktu.
Toplantı sonucu alınan kararlar Said Halim Paşa’nın kendi isim ve armasını taşıyan antetli bir kağıda not edildi. Yusuf Hikmet Bayur bu kararların Talat Paşa’nın el yazısı ile yazılmış olduğunu belirtir.
Bakanlar Kurulu (11 üyeden sadece 6’sıyla) o kritik günlerde durumu görüşmüş ve bir yol haritası çizmişti. Toplantıda alınan kararlar, içinde bulunulan duruma ve şartlara uygun, gayet isabetliydi. Öncelikle savaşın gidişatı netlik kazanıncaya kadar beklenerek aceleci davranılmaması ve bunun Almanlara hissettirilmemesi öngörülmüştü.
Alınan kararların en önemlisi üçüncü maddedeydi. Osmanlı hükümeti Balkanlar’da tarafsız durumdaki Bulgaristan, Romanya ve Yunanistan’la imzalanacak üçlü ya da dörtlü bir antlaşma ile batı sınırlarını güven altına almak istiyordu. Ayrıca, bu güvenlik çemberi oluşturulmadan savaşa girmeye yönelik adım atmaktan kaçınılmasının vurgulanması da akıllıca bir siyasetti.
Maalesef bu yol haritasının hükümlerine riayet edilmedi. 1914 Ekim ayında, bu kararların aksine hareket edilmeye başlandı. Savaşa girmeye hevesli Enver ve Talat, Cemal Paşa’yı da saflarına katarak sadrazam ve diğer kabine üyelerinin haberi olmadan kararlar almaya başladılar.
Ekim ayında savaş taraftarı bakanlar, 9 Ağustos’ta alınan kararların altına attıkları imzanın arkasında durmamış, yukarıdaki kararların birinci maddesindeki “bekle-gör” politikasını terketmiş, üçüncü maddede belirtilen, “şartlar oluşmadan savaşa yönelik harekette bulunulmayacak” kararına da uymamıştır. Balkan ülkeleri ile bir antlaşma yapılmadan ve özellikle de Almanya’nın Marne’da mağlup oluşu ve savaşın uzayacağının kesinleştiği bir dönemde Osmanlı Devleti hesapsızca son savaşına girdi.
Bekleyelim, görelim Almanlara hissettirmeyelim
9 Ağustos 1914 ‘te Bakanlar Kurulunca alınan kararlardır.
Talat Paşa’nın elyazısıyla
Bakanlar Kurulu’nun altı üyesinin imzasını taşıyan karar metni, Said Halim Paşa’nın kendi isim (Mehmed Said) ve armasını taşıyan antetli bir kağıda not edildi. Talat Paşa metni kendi elyazısıyla kağıda geçirdi.
1- Şimdilik takip edilecek hareket tarzı, savaş durumu açıklık kazanıncaya değin vakit kazanmaktan ibaret olacaktır. Olayları aceleye getirmekten kaçınılacaktır ve bu durum Almanlara hissettirilmeyecektir.
2- (Alman Büyükelçisi) Baron Wangenheim’ın askerlikle ilgili işlere, General Liman’ın (von Sanders) siyasi muamele ve işlere müdahale etmeyecekleri kendilerine bildirilecektir.
3- Bir taraftan Romanya ve Bulgaristan’la diğer taraftan da Yunanistan’la müzakere kapıları aralanacaktır ve bu müzakerelerden kesin bir sonuç alınmadan (savaşa girmeye yönelik) fiili harekete geçilmeyecektir.
4- Rusya ve Fransa sefirleriyle görüşülecektir.
5- Askerin ve ahalinin ihtiyaçlarının sağlanması için Harbiye, Dahiliye ve Maliye bakanlarından oluşan bir komisyon kurulacaktır.
(Toplantıya katılan Bakanlar Kurulu üyelerinin imzaları)
Günümüz Türkçesine göre sadeleştirilmiştir.
