Aralık
sayımız çıktı

Pîrî Reis’in ‘dümen suyu’nda Antarktika’ya bilim turları…

YAKIN TARİHTE VE BUGÜN, GÜNEY KUTBU’NA SEFERLER

Ülkemiz 1960’lı yılların başından itibaren Antarktika’daki bilimsel çalışmalara katılıyor. Gözlemci ülke statüsünden, oy hakkı bulunan ülke statüsüne geçmeye çalışan Türkiye; öncü biliminsanlarının çalışmaları ve özellikle son yıllarda devletin bu konuyu ciddiye alıp destek vermesiyle Güney Kutbu’nda Pîrî Reis’in geleneğini sürdürmek istiyor.

Dünyanın beşinci büyük kıtası olan Antarktika’nın insan tarafından keşfi 1820’dedir. Antarktika ile ilgili uluslararası ilişkileri düzenleyen antlaşma ise 1961’de 12 ülkenin (ABD, Arjantin, Avustralya, Bel­çika, İngiltere, Fransa, Japonya, Norveç, Güney Afrika, Sovyet­ler Birliği, Şili, Yeni Zelanda) katılımıyla imzalandı. Sonradan Türkiye’nin de içinde bulunduğu ülkelerin dahil olmasıyla antlaş­mada imzası olan ülke sayısı 53’e yükseldi. Türkiye bu antlaşmaya ancak 1995’de gözlemci sıfatıyla dahil oldu.

Pîrî Reis’in 16. yüzyılda çizdiği dünya haritasında Antarktika kıtasına en yakın topraklar olan Tierra del Fuego’yu göstermesin­den dolayı; Türkiye “kıtanın keş­fine giden yolda katkıda bulunan ülke” tezine istinaden Antarktika Antlaşması’nda “istişari taraf” olmaya, yani gözlemci statüsün­den oy hakkı olan ülke statüsüne geçmeye çalışıyor.

Kapak-Dosyasi-Muzaffer-1
Doğu Antarktika’daki Moubray Körfezi ve Herschel Dağı.

Antarktika’ya dair bilimsel çalışmalarda tarihsel kaynağını Pîrî Reis haritasından alan Türk biliminsanları ise 1960’lardan beri uluslararası işbirlikleri çerçevesinde bu alanda faaliyet gösteriyor. Antarktika’ya giden ilk Türk bilim insanı Atok Kara­ali’dir (1967). Ardından Umran İnan ve Antarktika’ya giden ilk Türk kadını olarak Serap Tilav, Türkiye’yi kıtada temsil ettiler. Yaptıkları çalışmalar kapsamın­da 3 Türk biliminsanının adları Antarktika’da coğrafi isim olarak farklı yerlere verildi: Karaali Kayalıkları (Atok Karaali), İnan Tepesi (Umran İnan) ve Tilav Buz Dili (Serap Tilav).

2015’e kadar Türk araştır­macılar bilimsel çalışmalar yapmak üzere farklı ülkelerin bilim seferlerine katıldı ve araş­tırma istasyonlarında çalışma fırsatı buldu. 2016’da TÜBİTAK, Antarktika Bilimsel Araştır­malar Komitesi (SCAR) ortak üyeliğine kabul edildi. 2017’de 9 biliminsanının katılımıyla 1. Ulusal Antarktik Bilim Seferi yapıldı. Ülkemizin Antarktika Antlaşması kapsamında “istişa­ri taraf” statüsünü kazanmasına ve Antarktika’da bir bilimsel üs kurmasına yönelik çalışmalar, cumhurbaşkanlığı himayesin­de ve TÜBİTAK’ın uhdesinde yürütülüyor.

Sanayi ve Teknoloji Bakanlı­ğı’nın görevlendirmesiyle, An­tarktika’ya ilişkin çalışmaların uygulama birimi olarak İstan­bul Teknik Üniversitesi Kutup Araştırmaları Merkezi kuruldu. Türkiye’nin bu alanda bilimsel çalışma ve faaliyetlerinin siste­matik bir bütünlük içerisinde ve proje yaklaşımıyla ele alınması amacıyla yine Sanayi ve Tekno­loji Bakanlığı’nca “Ulusal Kutup Bilim Programı hazırlandı. Bu kapsamda 2017-2022 arasında kıtaya 6 bilimsel araştırma gezisi yapıldı. Türk biliminsanlarının Antarktika’daki çalışmaları, Horseshoe Adası’nda kurulan geçici Türk Bilim Üssü’nde gerçekleştiriliyor. Günümüzde Antarktika’da 29 ülkeye ait 109 araştırma istasyonu var.

Kapak-Dosyasi-Muzaffer-2
Antarktika’nın Horseshoe Adası’ndaki geçici Türk Bilim Üssü’ne Ulusal Antarktik Bilim Seferi
kapsamında giden Prof. Dr. Ersan Başar başkanlığındaki bilimsel çalışma ekibi.