Aralık
sayımız çıktı

Trabzon’da ‘özel’ bir kitapçı yayımladığı işlerle tarih yazdı

KİTABİ HAMDİ (BAŞMAN) VE AİLESİNİN MÜSTESNA HİKAYESİ

1862 Trabzon doğumlu Hamdi Efendi, 1883’ten itibaren hem babasının tütüncü dükkanını kitabevine dönüştürdü hem de sözlüklerden fotoğrafçılık kitaplarına, kartpostallara kadar bir çok çalışma ve belgeyi yayımladı. Çocukları ve torunları onun kültürel mirasını günümüze taşıdı, Trabzon’un “taşra” değil metropol olduğunu çeşitli yayınlarla kanıtladı.

Sahaftan-2
Kitabi Hamdi (Başman) çocuklarıyla.

Trabzon kentinin önemli ve en eski yayıncıla­rından Kitabi Hamdi (Başman), 6 Şubat 1862’de şehrin Kasımağa Mahallesi’nde doğdu. Trabzonlu İmamzade Rasim Efendi’nin oğlu Kitabi Hamdi, Zeytinli Sıbyan Mektebi’nde ilköğreniminden sonra medresede okumuştu. 1883’te ilk kitabı Mürşid ü’l Mübtedi’yi yayımladı. Aynı yıllarda babası­nın tütüncü dükkanını “Asar-ı Cedide” adıyla şehrin ilk kitap­çısına dönüştürdü. Nalbandza­de Salih Efendi kerimesi Hafize Şükriye Hanım ile evlendi ve 7 evlat sahibi oldu.

Sahaftan-10
“1927 Teşrinevvel, Yeşilköy’de evimiz.”

Kitabi Hamdi Efendi, ya­yınlarının çoğu ders kitabı olmakla birlikte sözlükler, tarım ve fotoğrafçılık kitapları da basmış, satmıştır. Fotoğraf­çılık üzerine eski ve yeni harfli kitap da basan Hamdi Başman, aynı zamanda Trabzon kenti ile ilgili bir seri kartpostal yayım­lamış; büyük boyutlu Türkiye haritaları da basmıştır. İlmiye sınıfına mensup çok yakın ar­kadaşı Muallim Cudi Efendi’nin lugatini basması, döneminde çok büyük yankı uyandırmıştır; bu sözlük hâlâ dilciler tarafın­dan kullanılmakta olan temel eserlerdendir.

Sahaftan-6
İzmir’in kurtuluşunda (9 Eylül 1922) Kitabi Hamdi Mağazası’nın önüne aile tarafından yapılan zafer takı.

Ruslar’ın 1916’da Trabzon’u işgal etmeleri üzerine kitabe­vi kapanmıştır. 2 yıl sonra Trab­zon’un kurtuluşu ile birlikte Hamdi Bey şehre dönmüş, dük­kanının yağmalandığını gör­müş; Uzunsokak’ta oğulları ile birlikte “Kitabi Hamdi ve Mah­dumları Ticarethanesi” adıy­la kitabevini yeniden açmıştır. 1928’deki Harf Devrimi sonra­sında dükkanını evlatlarına bı­rakan Hamdi Başman, 1946’da 84 yaşında iken sağlık sorunla­rı nedeniyle tedavi için İstan­bul’a gelmiş; burada kırtasi­ye işleri ile uğraşan oğulları Hami ve Sami’nin yanında kal­mış; rahatsızlığının artması ne­deniyle 1948 başında Trabzon’a geri dönmüş ve 25 Ocak 1948’de doğduğu bu kentte vefat et­miştir.

Sahaftan-7
Hamamizade İhsan Bey’in hazırladığı, kapağı Ressam Orhan Peker tarafından yapılan ilk kitap.

Hamdi Başman’ın erkek ev­latları Hadi, Naci, Hami, Sami; kız evlatları ise Belkıs, Zakire, Samiye adlarını taşıyordu. Başman hakkında önce İhsan Hamamioğlu (şair Hamami­zade İhsan Bey), sonra Prof. Önder Küçükerman müsta­kil birer kitap yazmışlardır. Torunlarından Murat Başman 2010’da “Trabzon’dur Yolumuz” isimli yayın serisi içinde kita­bevinin bulunduğu sokağı ve aile tarihini içine alan önemli bir çalışma yapmıştır. Kentin Odağında Bir Uzunsokak (He­yamola Yayınları) başlıklı bu çalışma, Murat Başman’ın gö­rüp yaşadıklarını aileden ge­len bilgi ve belgelerle harman­layarak kaleme aldığı önemli bir anı/tarih kitabıdır. Murat Başman yakın tarihte Trabzon Uzunsokak’ta, bir zamanlar kitabevinin bulunduğu binayı “Kitabi Hamdi Müzesi” yapmak için girişimlerde bulunmuştur.

Hamdi Başman’ın 1903 doğumlu üçüncü oğlu Hami Başman tarafından oluş­turulduğunu sandığımız 16 cmx24 cm. boyutundaki fotoğraf albümü, basit kumaş kaplı, yeşil renkli sayfalar­dan oluşmaktadır. Fotoğraf albümünün ilk 20 sayfasında muhtelif ölçülerde siyah-be­yaz fotoğraf bulunmaktadır. Trabzon’da Başman ailesinin oturduğu evin ve Hamdi Bey’in Reşid Paşa vapurunda çekilmiş fesli bir fotoğrafıyla başla­yan albümde, Ordu, Sinop, Samsun, Trabzon’un gemiden çekilmiş panoramik fotoğraf­ları bulunur. Ayrıca Karadeniz seferi icra eden Sakarya, İsmet Paşa, Karadeniz vapurlarının denizde çekilmiş fotoğrafları vardır. Kimi fotoğrafların al­tına eklenmiş bilgiler, albüm­deki karelerin 1923 Hazi­ran’ından itibaren çekildiğini göstermektedir. Albümün son sayfaları, ailenin İstanbul-Ye­şilköy’de oturdukları köşkün ve Florya, Taksim gibi önemli semtlerin fotoğraflarını içer­mektedir. 1927-1928 yıllarında deniz yoluyla yapılan seyahat­ler ve aile fertlerinin görüntü­leri, Trabzon’un bu ünlü ailesi­nin tarihini yansıtır. Albümde 52 fotoğraf vardır.

Sahaftan-1
Uzunsokak’taki “Kitabi Hamdi ve Mahdumları Ticarethanesi” yazılı mağaza fotoğrafı.
Sahaftan-5
Uzunsokak’taki aynı binayı gösteren Kitabi Hamdi Efendi’nin bastığı kartpostal.
Sahaftan-9
Albümde fotoğrafın altında eski Türkçe “İstanbul-Florya, Solaryum Palas Plajı” yazıyor.
Sahaftan-11
“1927 Teşrinevvel, İstanbul, Yeşilköy. Çocuklar ile bahçede.”
Sahaftan-12
“1927 Ağustos seyahatinde. İnebolu Limanı’nda İsmet Paşa ve Karadeniz vapurları.”
Sahaftan-13
“1927 Ağustos seyahatinde Samsun-Derbend deniz banyoları ve Samsun- Çarşamba demiryolu.”
Sahaftan-14
“Eminönü Meydanı’nda arkadaşlarla, 1339.”
Sahaftan-15
“1927 Ağustos seyahatinde Ordu’da bir cadde.”
Sahaftan-16
“Reşid Paşa vapurunda.”
Sahaftan-17
“Çamlar arasında, Soğuksu-Trabzon.”
Sahaftan-18
“Mahallemizin karlı bir manzarası. Trabzon.”