Şubat
sayımız çıktı

Yapı Anlatılarında Mimar Trajedisi

Mimarın Ödülü ve Ölümü


dünya genelinde mimarinin temeli yapı odaklı olsa da mimarın başrolü oynadığı efsane ve anlatıların neredeyse tümü, mimarın başarısı nedeniyle cezalandırılmasını işler. halk bilimci stıth thompson’un halk edebiyatı motif dizininde, “mimarın muhteşem bir yapının tamamlanmasının ardından hükümdar tarafından benzeri bir yapı inşa etmemesi için öldürülmesi” şeklinde tanımladığı bu motif, farklı kültürlerde çeşitli yapılar hakkında sözlü geleneğe dayanan kurgusal efsanelerden beslenir. mimarın başarısından dolayı cezalandırıldığı anlatılarda, başka bir hükümdar için daha güzel bir yapı inşa etmesinden endişe edilen mimar kimi zaman öldürülür kimi zamansa kör edilerek veya elleri kesilerek mesleğini icra edemez hâle getirilir.

Mimarlik_1)
Nu’man, Sinimmar’ı Havernak Köşkü burçlarından aşağı atıyor.
(Nizamî-i Gencevî, Hamse, XVII. Yüzyıl Safevî Yazması, The Walters Art Museum, W612.186B).

Mimarın Cezalandırılmasına İlişkin İlk Motifler
Mimarın cezalandırılmasının işlendiği en kadim anlatıya IV. yüzyıla tarihlenen Yahudi dinî metinlerinden Talmud’da yer verilir. Kudüs’te bulunan Süleyman Mabedi’nin inşasını konu alan anlatılardan birine göre, mimar Hiram Usta ve diğer tüm çalışanlar “Tek Tanrı” adına yapılan bu tapınağın bir eşinin pagan tanrılar için de inşa edilmemesi adına öldürülmüştür. Kimi Ayasofya öykülerinde mimar, başka bir şaheser inşa etmesini engellemek isteyen ve yapının Tanrı’nın yardımıyla inşa edildiğine, yani mimarın Tanrı’nın aracısı olduğuna inanan halk nezdinde kendi yerine hükümdar olarak tanınmasından çekinen İmparator tarafından katledilmiştir. Normandiya’da d’Ivry Kalesi’nin mimarı Lanfred’in (ö. 1000?) ellerinin kestirildiği, Moskova’da Aziz Vasil Katedrali’nin mimarı Postnik Yakovlev’in (ö. 1588) Korkunç İvan (ö. 1584) tarafından kör edildiği rivayet edilir. Benzer efsaneler, St. Petersburg yakınlarındaki 1492 tarihli Ivangorod Kalesi ile 1695 tarihli Berlin Parochialkirsche’nin mimarları için de söylenegelir. Batı kökenli en ilgi çekici efsanelerden biri, 1751 yılında tamamlanan Madrid Kraliyet Sarayı’nın İtalyan mimarı Francesco Sabatini (ö. 1797) hakkındadır. Sabatini’den dünyadaki en görkemli sarayı inşa etmesini isteyen Kral V. Felipe (ö. 1746), daha iyisini yapabileceğini söyleyen mimarın kollarını, daha güzelini inşa etmemesi için kestirir; gözlerini, daha güzelini görmemesi için oydurur ve dilini ise sarayın sırlarını başkalarına açıklamaması için kestirir. Dilsiz, kör ve sakat bırakılan mimara sarayda bir oda verilir ve ömrünün sonuna kadar burada yaşamaya mahkûm edilir. Cezalandırma motifi kimi zaman farklı bir mesajla sonlanır. 1490 yılında Prag Astronomik Saati’ni yapan Hanuš adlı ustanın başka bir kentte benzerini yapmaması için kör edildiği, ustanın bunun karşılığında saatin işleyişini bozduğu ve yüzyılı aşkın süre boyunca saatin onarımını yapacak usta bulunamadığı anlatılır.

Bu içeriğe erişmek için Şubat 2025 | 122. Sayı | E-Dergi satın almanız gerekir.