Konuğumuzlan tartışçaz şimdi lütfen bizimlen kalın…

Bulundukları yörenin ağızlarını yaşatmak ve kültürel değerini korumak konusunda yerel ölçekli radyo ve TV kanallarının işlevleri önemlidir. Ancak sürekli program üreten ve yayıncılık deneyimi olan kişilerin, “konuylan, keşkem, laflarnan, çalışaraktan, bolcana, yanlışlıklan…” diye konuşmaları, yayıncılık dili ve ölçütleri bakımından kabul edilemez.

Nisan 2020’de Tokat’a bağlı Erbaa Belediyesi, ilçe sakinlerinin koronavirüsten korunması amacıyla sosyal mesafeye uymaları ve mümkün olduğunca dışarıya çıkmamaları için sokaklara devasa uyarı afişleri astı. Duyurularda, “Eccük daha sabır Erbaa”, “Meydanda ağleşmeyin”, “Gıldır gıcık işler için dışarı çıkmayın”, “Evde kal heğri, dip dibe sorutmayın” şeklinde yöresel ağızda dile getirilen esprili uyarılar yer alıyordu.

Dilbilimci Prof. Dr. Zeynep Korkmaz ağız terimini, “bir dilin veya bir lehçenin yazı diline oranla ve çoğunlukla ses, bazen de şekil, anlam ve söz varlığı bakımından birbirinden az çok ayrılan konuşma biçimleri” olarak tanımlar. Ağız, aynı lehçe içinde, daha küçük yerleşim bölgelerine özgü olan ve daha küçük ayrımlara dayanan konuşma biçimidir. Ölçünlü dil, kuralları yazım kılavuzlarında ve sözlüklerde saptanmış; eğitim, hukuk, iletişim alanlarında ve resmî yazışmalarda kullanılan, işlev ve geçerlilik alanı geniş, sosyal sınıf ve yerel izler taşımayan dil türüdür. Türkiye Türkçesi için ölçünlü dil, İstanbul ağzı esas alınarak biçimlendirilmiş olan konuşma ve yazı dilidir. İstanbul ağzının Rumeli ağızlarından biri olması, tercih sebebi olmuştur.

Ulusal yayın kuruluşları, ölçünlü dili kullanarak hedef kitlelerine seslenir. Ulusal çapta yayın yapan kitle iletişim araçları sözkonusu olduğunda, geniş kitlelere yayın yapan ve topluma örnek olan bu kuruluşların, Türkçeyi doğru ve güzel kullanmaları, dil birliğinin kurulmasına yönelik olarak, dili kullanmada özenli ve özendirici olmaları beklenir. Kitle iletişim araçlarının dili bozduğu ve yozlaştırdığı iddia edilir; oysa bu araçlar dili bozmaz, sadece içeriklerini aktaran insanların neyi/nasıl konuştuklarını yansıtır. Yöresel ağız özelliklerinin radyo ve televizyonlara yansıtılması dil birliği anlayışına aykırıdır.

Günümüzde bazı yayıncıların ölçünlü dile uymayan ve yöresel ağız özelliklerini yansıtan söyleyiş bozukluklarıyla sıkça karşılaşıyoruz. Sürekli program üreten ve yayıncılık deneyimi olan kişilerin, “konuylan, keşkem, laflarnan, çalışaraktan, bolcana, yanlışlıklan, bah, yüzüğümlen, sıraylan, olaraktan, yokkine, diyerekten, gendimize, günüsüymüş, ayriyetten, hakkatten, benlen, senlen, bizlen, sizlen, kendisinlen, tabii ki de, hemi, de mi” vb. ek ya da ses fazlalığı olan biçimlerde konuşmalarına tanık oluyoruz. Bu, yayıncılık dili ve ölçütleri bakımından asla kabul edilemez bir durumdur. En azından topluma hitap eden, göz önünde bulunan, yayın yapan kişilerin ölçünlü dilde, doğru ve güzel konuşması, buna yönelik olarak gerekli eğitimden geçmesi beklenir.

Kitle iletişiminde söyleyiş hataları