Arakan Müslümanları: Ülkenin yerli yabancıları

Arakanlı Müslümanların (ya da Rohingyaların) uğradıkları felaketler, Türkiye de dahil uluslararası kamuoyunun ilgisini Güneydoğu Asya’nın fakir ve istikrarsız ülkesi Myanmar’ın üzerine çekti. BM’nin “etnik temizlik” olarak adlandırdığı, Myanmar yönetiminin ise “terörle mücadele” diyerek geçiştirdiği baskı, sürgün ve katliam siyaseti halen devam ediyor. 1938’den beri süren Budist-Müslüman çatışmasından bir insanlık dramına…

Myanmar’daki olaylar, bölge tarihinin önemli kırılma noktaların-dan birinin 80. yıldönümüne denk geldi. Britanya parlamentosunun kabul ettiği bir kanun uyarınca, bugünkü Myanmar 1937’de Büyük Britanya’nın Hindistan sömürgesinden ayrıldı ve Burma (ya da Birmanya) adıyla, kendi genel valisi, hükümeti ve parlamentosu olan ayrı bir sömürge olarak düzenlendi. Fakat hemen ardından gelen 2. Dünya Savaşı ve Japon işgali nedeniyle bu sömürge yapılanması uzun ömürlü olamadı; zaten Hindistan ve Pakistan’ın bağımsızlıklarını ilan etmelerinden bir yıl sonra, yani 1948’de Burma da bağımsızlığına kavuştu. Ancak o tarihten beri de ülkede taşlar bir türlü yerine oturmadı. Bu çerçevede, Myanmar’ın yakın tarihinin bir savaş, iç karışıklık, fakirlik ve demokrasi yoksunluğu tarihi olduğunu söylemek abartılı olmaz.

Bağımsızlık öncesinde bile ülkede kendini hissettiren etnik ve dinî azınlıklar sorunu, 1962’de başlayan ve neredeyse 50 yıl süren askerî rejim sırasında daha da derinleşti. 53 milyon nüfuslu Myanmar, 2011’den itibaren yavaş yavaş sivilleşme ve Batı’yla yakınlaşma politikası benimsedi; fakat ülkenin Bangladeş sınırına bitişik Arakan eyaletinde yaşayan Müslüman azınlıkla, ülke nüfusunun yüzde 88’ini oluşturan Budist çoğunluk arasındaki çatışmalar aynı dönemde yeniden alevlendi. Aslında bir hayli eski olan Rohingya sorunu da dünya gündeminde ilk kez bu dönemde kendisine bir yer bulabildi. 2017 Ağustos’undan bu yana yaşanan operasyonların, çatışmaların ve Bangladeş’e sığınan 370 bin mültecinin yarattığı kriz, Myanmar Anayasası’ndaki ifadeyle “devlet danışmanı”, yani Başbakan olan Aung San Suu Kyi’yi uluslararası kamuoyu önünde çok zor durumda bıraktı. Batı basını tarafından birkaç yıl öncesine kadar demokrasi havarisi olarak görülen Aung San Suu Kyi, şimdi iktidara tutunmak ve siyasal-ekonomik anlamda hâlâ çok güçlü olan orduyu kızdırmamak uğruna milliyetçi-Budist dalgaya bel bağlamakla; dolayısıyla Arakan Müslümanları’nın yaşadıkları trajediye göz yummakla itham ediliyor.

Askerî rejime karşı giriştiği mücadele nedeniyle 1991 Nobel Barış Ödülü’ne layık görülen; uzun yıllar ev hapsinde tutulduktan sonra 2012’de bir siyasi parti kurmasına izin verilen Aung San Suu Kyi’nin 2016’da başbakan olması, Myanmar’ın demokrasiye geçişinin sembolü olarak görülmüştü. Bugün ise kendisine verilen Nobel ödülünün geri alınması talepleri yoğunlaşıyor; Desmond Tutu ya da Malala Yusufzay gibi diğer Nobel sahipleri birbiri peşisıra Aung San Suu Kyi’ye “bir şeyler yap” mesajları gönderiyor.

Aslında Aung San Suu Kyi’nin yaşadıkları, Myanmar’ın sıkışmışlığının bir özeti gibi. Bu sıkışmışlığın temelinde, kimlik sorununu bir türlü çözememiş olan ülkede uzun yıllar süren askerî rejimin, Budizm odaklı Birman milliyetçiliğini sürekli kaşımış olması yatıyor. Aslında Birman milliyetçiliği, İngilizlerin bir zamanlar Bhutan’dan Bangkok’a kadar uzanan Birman İmparatorluğu’nu 1885’te yıkmalarının ve ülkeyi Hindistan’a bağlamalarının şokunu halen atlatabilmiş değil. Birman imparatorluk hanedanı kendi soyunu bizzat Buda’ya dayandırdığı ve Birmanlar da kendilerini “Buda’nın halkı” olarak tanımladığı için, Birman milliyetçiliğinin temelinde Budizm’in yer alması anlaşılır bir durum.

İnsanlığın 2. Dünya Savaşı’na doğru sürüklendiği 1930’larda Birman bağımsızlıkçılar, bir ölçüde Japonya’nın da etkisiyle militarist milliyetçiliği model olarak benimsemişlerdi. Bu çerçevede Do Bama (Biz Birmanlar) örgütü çatısı altında birleşen silahlı gruplar, hem İngiliz sömürge yönetimine hem de ülkelerinde “yabancı” olarak gördükleri unsurlara karşı mücadele başlatmışlardı.
1937’ye kadar Hindistan sömürgesinin bir parçası olarak yönetilen Myanmar’a bu dönemde önemli sayıda Hintli, daha az da olsa Çinli göçmenler yerleşmişti. Birmanlar, yönetici sınıfın İngilizlerden, şehirlerdeki serbest meslek ve ticaret erbabının Hintli ve Çinlilerden oluştuğu sömürge döneminde tepkisel bir milliyetçiliğe savrulmuş; hatta 1930-31 yıllarında ülkenin o zamanki başkenti Rangun’da, Hintlilerle Çinlilerin ev, dükkân ve tapınaklarına karşı saldırı ve yağma olayları gerçekleşmişti.

Bu çerçevede, ülkedeki ilk Budist-Müslüman çatışması da 1938’de yaşandı. Savaş yıllarında Birman milliyetçileri Büyük Britanya’ya karşı mücadele adına, işgalci Japon ordusuyla işbirliği yapmaktan da geri durmadılar. Ülkede yaşan yüzbinlerce Hindu ve Müslüman’ın bağımsızlık ilanının hemen ardından Hindistan’a ve bugünkü Bangladeş’e kaçmış olmaları bu açıdan değerlendirilebilir.
1962’de bir darbeyle yönetimi ele geçirdikten sonra tek parti rejimine dayanan ve “Sosyalizme Doğru Birman Yolu” adını verdikleri siyasal ve ekonomik bir programı yürürlüğe koyan Myanmar ordusu, Batılı şirketlerin elindeki petrol, doğalgaz ve yeşim madenlerini kamulaştırırken, “ekonomiyi millileştirme” anlayışının bir sonucu olarak Hindu ya da Müslüman azınlığın malına mülküne de el koymuştu. Askerî rejim döneminde Arakan Müslümanları üzerinde kurulan baskı giderek yoğunlaştı; dönem dönem Rohingyaları Bangladeş’e sürme amaçlı operasyonlar eksik olmadı.

1982’de yeni bir vatandaşlık kanunu kabul eden Myanmar, “yerli” olarak tanımladığı 135 etnik grubun listesini yayınladı; Rohingyalar ise bu listede kendilerine yer bulamadı. Esasen Birman milliyetçileri bu topluluğa “Rohingya” denmesini bile kabul etmiyor ve “Bengali” ifadesini dayatıyor. Zira ülkede ki resmî söyleme göre sayıları 1 milyonu bulan Arakan’daki Müslümanlar, vaktiyle Hindistan sömürgesinden ve ardından bağımsız Bangladeş’ten göç etmiş yabancılardan ibaret. Myanmar devletinin yasadışı göçmen muamelesi yaptığı bu topluluk, vatandaşlık haklarından da böylelikle mahrum bırakılmış oluyor. Kuşaklardır Arakan’da yaşamalarına rağmen vatansız durumuna düşen Rohingyalar, kimlik kartları olmadığı için eğitim ve sağlık gibi kamu hizmetlerinden de yararlanamıyor.

Aung San Suu Kyi başbakan olur olmaz, başında BM’nin eski Genel Sekreteri Kofi Annan’ın bulunduğu bir komisyonu, bu topluluğun sorunları hakkında bir rapor kaleme almaya davet etmişti. Annan 24 Ağustos 2017’de sunduğu ayrıntılı raporunda öncelikle vatandaşlık meselesinin halledilmesi üzerinde durmuştu. Ancak bu rapor fazla tartışılamadı; zira tam da ertesi gün kendine Arakan Rohingya Kurtuluş Ordusu (ARSA) adını veren silahlı bir grubun Myanmar ordusuna ait karakolları basarak çok sayıda askeri öldürdüğü iddia edildi. Ordu, adlarını ilk kez Ekim 2016’da duyuran ARSA militanlarının peşine düştüğünü söyleyerek mevcut mülteci krizine yol açan operasyonları başlattı; Annan’ın raporu da rafa kalktı.

Myanmar hükümeti, ARSA’nın El-Kaide ve IŞİD ile bağlantılı olduğunu, örgüt lideri ve yakalanan militanların bir kısmının Pakistanlı, bir kısmının da Endonezyalı olduğunu açıklayarak, yürütülen askerî operasyonların küresel terörizmle mücadele kapsamında değerlendirilmesini istiyor. Ordunun siyasetten çekilme sürecini yavaşlatan bu türden bir iç güvenlik sorunu, muhtemelen ülkedeki bazı kesimler tarafından kullanışlı olarak da görülüyordur.

Myanmar’ın demokrasiye geçiş sürecini frenleyen, Batı’yla kurmakta olduğu ilişkileri baltalayarak onu geleneksel müttefikleri Çin ve Rusya’ya doğru iten, bünyesinde Malezya, Endonezya gibi Müslüman ülkeler barındıran Güneydoğu Asya Uluslar Birliği ASEAN içinde çatlak yaratan Rohingya krizi, her şeyden önce bir insanlık dramı. Uluslararası sistemin ağırlık merkezinin Asya-Pasifik bölgesine kaymakta olduğu bir dönemde, dünyanın en çok mülteci veren sekizinci ülkesine dönüşen Myanmar’ın yakın coğrafyası için bir istikrarsızlık kaynağı olmasına daha ne kadar göz yumulacağı ise, bölgede kurulmak istenen oyuna bağlı.

Resmi adı: Myanmar Birliği Cumhuriyeti
Bağımsızlık Tarihi: 4 Ocak 1948
Başkent: Naypyidaw
Nüfus: 52.89 Milyon (2016)
Yüzölçümü: 678,500 km2
Resmi Dil: Birmanca
Tanınan Etnik Gruplar: %68 Birmanlar, %9 Şanlar, %7 Karenler, %4 Rakhineler, %3 Çinliler, %2 Hintler, %2 Monlar, %5 Diğer