Andrea Doria: Hem denizde hem karada hüküm sürdü

Türkiye’de 1538’de Barbaros’a karşı kaybettiği Preveze Muharebesi’yle bilinen Andrea Doria, Cenova kentinin uluslararası denizcisi, yöneticisi, politikacısıydı. Hayli uzun hayatı (94) sürekli değişen ittifaklar, komplolar, seferlerle geçti. “Cenova Çağı”nın (1557-1627) temelini atan Doria’nın yaptığı reformlar ve yenilikler, 1571’den itibaren Osmanlıların Akdeniz hakimiyetini yitirmesinde rol oynayacaktı.

Barbaros Hayreddin’in Ba­tı’daki en büyük rakibi veya karşılığı olarak ad­landırılabilecek Andrea Doria… Hem çağdaşları hem de tarih­çiler tarafından en az Barbaros kadar iltifat görmüş/gören bir denizci… Yaşadığı döneme göre hayli uzun olan ömrüne sayısız başarılar sığdırmış, 84 yaşınday­ken bile Sirte’ye Berberî korsan­larına karşı sefer çıkmış, öm­rünün son aylarında ise küçük yeğeni Gianandrea’nın Cerbe’ye yapacağı seferin organizasyonu­nu yapmıştı. Bir condottiere (pa­ralı asker lideri) olsa da kendini Cenova’ya adamış; denizde uy­guladığı taktik-stratejik hamle­lerle önemli bir amiral olduğunu ıspat etmiş; şehrine getirdiği re­fah ve düzenle sıradışı bir devlet adamı olduğunu kanıtlamıştı.

Ünlü Doria ailesinden geliyordu ama hayatı zorluklar içinde başladı

Doria ailesi, Cenova’nın en kök­lü (10. yüzyıla kadar gittiği sa­nılmakta) ve denizci-tüccarlar çıkarmış en zengin ailelerinden biriydi. Andrea’nın babası, aile­nin Oneglia (Cenova yakınında bir kent) kolundan Ceva Doria, hayatının bir döneminde feodal unvanlarını ve mülklerini sat­mak zorunda kaldı. Hem Ceva Doria hem eşi nispeten erken yaşta ölünce Andrea Doria 17 yaşında öksüz ve yetim kaldı. Bir soylu olarak şartlarını düzelt­mek için önünde fazla seçenek yoktu; ama asker olarak birçok hedefe ulaşabilirdi. Dönemin ordularının çoğu, özellikle İtal­ya’daki şehir devletlerinde paralı askerlerden oluşmaktaydı. Doria da askerlik hizmetini, paralı as­ker/lejyoner olarak sunmuştu. Cenova için ise ilk önemli göre­vini Korsika’daki bir ayaklanma­yı bastırmak üzere amcası Gi­an Domenico Doria’nın yanın­da kumandan olarak üstlendi; 1503’te başlayan ayaklanmayı hem durdurdu hem de başında­ki kişiyi yakaladı. Bu, bir kırılma noktasıydı.

Amiral ama paralı asker ve devlet adamı

Andrea Doria’nın yaşadığı dö­nem, Fransız krallarının baş­lattığı Büyük İtalyan Savaşları (1494-1559) ile şekillenen, de­ğişken ittifaklar çağıydı. Avru­pa’da önde gelen iki hanedanın yönettiği Fransa-İspanya/Avus­turya’nın (Valois-Habsburg) İtalyan çizmesindeki rekabeti, Cenova dahil buradaki tüm kü­çük şehir-devletlerinin bir tarafa yanaşmasını zorunlu kılıyordu. Bu şehirler askerî güçlerini, as­kerlik hizmetini toplu bir şekil­de sunan askerî müteahhitlere, yani condottiere’lere dayandır­maktaydı. Doria da Fransa Kralı 1. François’ya sunduğu hizme­tini, kralın Pavia Muharebesi’n­de (kralın annesinin Kanunî’ye mektup yazdığı meşhur hadise) 5. Karl’a (Şarlken) esir düşmesi sonrası Habsburglar’a sundu ve ömrünün sonuna dek İspanya/ Avusturya ile ittifakını sürdürdü.

Önce Cenova’nın Fransa kontrolüne geçmesini ve 1528’de yeğeni Filipino Doria ile İs­panyol filosunu püskürtmesi­ni sağladı; aynı yıl 1. François ile sözleşmesi bitince İmparator 5. Karl’ın hizmetine geçti. Ceno­va’yı denizden kuşattı, buradaki Fransızlar karşı koymadan şeh­ri terkettiler. Böylelikle Andrea Doria, Cenova’yı tekrar “bağım­sızlığına” kavuşturdu. Yaptığı re­formlar ve anayasayla 28 alberg­hi, yani yönetici aile belirledi ve bundan itibaren kent oligarşik bir yapıya doğru evrildi. 1560’ta­ki ölümüne kadar kendisine ve ailesine karşı darbe girişimleri olsa da Cenova’nın altın çağını yaşamasını sağladı.

Preveze’deki mağlubiyeti ile bilinse de Osmanlılara karşı birçok zafer kazanmıştı

Andrea Doria bizim tarihimizde Papa’nın ve Habsburg impara­torunun topladığı büyük filo­yu Osmanlı donanmasına karşı Preveze Muharebesi’nde (1538) yöneten amiral olarak bilinir. İki büyük denizci şehir-devletini, Cenova ve Venedik’i yanyana ge­tiren bu büyük muharebede Os­manlıların kazandığı zafer Akde­niz’de hakimiyeti getirmiş, bu da İnebahtı Muharebesi’ne kadar sürmüştü. Preveze’deki Kutsal İttifak’ın başarısızlığının nedeni konusunda (Doria’nın kendi ge­milerini riske atmak istememesi gibi) tartışmalar olsa da, bu mağ­lubiyet Andrea Doria’nın ender yaşadığı bir neticeydi.

Doria karakter olarak kindar, açgözlü, zalim ve otoriter biriydi; sefere çıktığında her şeyi unutur, üstünü bile değiştirmezdi. Kendi çıkarını ve Cenova’nın çıkarını her zaman en önde tutar, antlaş­malarını bir işadamı gibi yapardı (Cenova’da gemiler Venedik’in tersine çoğunlukla özel mülki­yetindi ve kamunun hizmetine sunulurdu). Doria, Ceneviz’de­ki Galata Deniz Müzesi’nin mü­dürü Pierangelo Campodani­co’nun söylediği gibi “Akdeniz’in Steve Jobs’u” idi; işyerinde hem acımasız hem de yenilikleri de­neyen bir karakter… Topların ge­milerde kullanımıyla ilgili birçok düzenek geliştirmiş, özgür in­sanlar yerine köle ve savaş mah­kumlarını tayfa olarak almaya başlamıştı. 1532’de Ege kıyılarını yağmaladıktan sonra Çanakkale Boğazı’na kadar ulaştı; dönüşün­de ise Mora Yarımadası’nda Os­manlı kontrolündeki Koroni ve Patras kentlerini aldı. Ardından 1535’te 5. Karl ve müttefikleriyle Tunus’u kuşattı; Osmanlı-Fran­sız donanmasını mağlup ederek kenti ele geçirdi.

Başarılıydı ama Cenova’da düşmanı çoktu

Cenova’nın altın çağını başlatan hatta tarihçi Braudel’in deyimiy­le “Cenova Çağı”nın (1557-1627) temelini atan, Andrea Doria’nın yaptığı ittifaklar ve reformlardı. Yeni Dünya’nın zenginliği (gü­müş) Habsburglar’ın liman kenti Sevilla’ya uğradıktan sonra yol­culuğunu Cenova’da tamamlı­yordu. 1528’de yine Doria’nın ge­tirdiği düzenle aileler arasındaki kavgalar azalmış ve kentin yöne­timindeki kaos bitmişti. Ancak bu refah ve düzen ortamı, diğer soylu aileler arasında kıskançlı­ğa yol açmıştı.

1. François ile 5. Karl’ın ara­sındaki Crépy Barışı’nın (1544) ardından, Doria rahata erece­ğini düşünüyordu. En eski dört aileden biri olan Fieschiler’in üyesi Giovanni Luigi’nin komp­losu, kendisi kadırgaların üze­rindeyken zırhıyla beraber suya düşmesi ile beraber son buldu. Andrea Doria’nın varisi olarak gördüğü yeğeni Giannettino Do­ria kargaşa sırasında öldü. Başa­rısızlığa uğrayan darbe girişimi sonucu Luigi Fieschi’nin cesedi suyun derinliklerinden çıkarıla­rak limanda iki gün ibreti alem için çürümeye bırakıldı; Fieschi­ler’in tüm mülklerine el kondu; aile Cenova’nın yönetiminden kalıcı olarak çıkarıldı.

Yine kentin soylu ailelerin­den Cybolar (yeğeni Peretta ile evli Giulio Cybo’nun da dahil ol­duğu) başarıya ulaşabilecek bir deneme yapsa da bunu erken haber alan Doria, darbeye katı­lan tüm muhalifleri yakalatarak idam ettirdi. 5. Karl, bu girişim­leri fırsat bilerek müttefikine koruma sunmayı, tabii yanında bazı önemli taleplerle beraber teklif etti. Andrea Doria, impa­ratorun bu teklifini reddetti ve yine kendisinin kurduğu büyük ve küçük meclisi yeniden dü­zenleyen garibetto (kibar/zarif) reformlarıyla kendisine karşı düzenlenecek komploların önü­ne geçti.