Diyarbakır, Tepe Köyü-Ziyaret Tepe’de gerçekleştirilen kazı çalışmaları sonucu, Asur İmparatorluğu’nun Anadolu sınırları ve kültürel mirası hakkında bir kitap yayımlandı. Ziyaret Tepe, bir Asur eyalet merkezi olan Tuşhan ile eşitleniyor; buraya 10 km mesafedeki Üçtepe ise ciddi buluntulara rağmen yok sayılıyor.
Türkiye’nin güneydoğusundaki Diyarbakır ilinin Tepe Köyü’nde (eski Behramki) yer alan Ziyaret Tepe’nin kazı çalışmalarını anlatan kitap, arkeolojik sonuçlardan ziyade kazıevi ve köydeki gündelik hayata odaklanan anlatımlarla dikkati çekiyor. Tepe Köyü ile ilgili bilgiler, köy sakinlerinin gündelik hayatı, işçi çavuşu İbrahim’in kazıda çalışanlara direktif vermesi, Mehmet’in at arabası ile eşya taşıması, Mustafa’nın hamakta dinlenmesi, aşçı Necmi’nin hazırladığı yemekler, köy kahvesinde çay keyfi, kazı ekibindeki yer alan heyet üyelerinin (kazı başkanı, yardımcıları, çizimciler, fotoğrafçılar, envanterciler, jeofizik uzmanları vb.) görev tanımları, bunların gündelik çalışmalarından kesitler gibi ayrıntılar, sayfalarca fotoğrafla birlikte kitabı oluşturuyor.
Bunlar dışında kalan sınırlı sayfalarda ise Asur İmparatorluğu hakkında bilgiler verilmekte, kazıdan çıkmış mimari kalıntılar, küçük buluntular, çanak-çömlekler ile mezarlar tanıtılmaktadır.
Kitabın başlığına yansımamış olsa da içeriğinde dikkati çeken en önemli husus, Ziyaret Tepe’nin bir Asur eyalet merkezi olan Tuşhan ile eşitlenmiş olmasıdır. Tuşhan, güçlü Asur İmparatorluğu’nun (MÖ 900 – 610) Türkiye’nin güneydoğusunda, Dicle Havzası’nda kurmuş olduğu önemli bir eyalet merkezi idi. Ziyaret Tepe’ye yaklaşık 10 km mesafede Üçtepe adında bir başka Asur yerleşimi bulunmaktadır. Diyarbakır’daki İngiliz başkonsolosu John George Taylor tarafından 1861 – 1863 ve 1866 yıllarında ziyaret edilen Üçtepe’den British Museum’a “Kuruh Monolitleri” olarak bilinen iki dikilitaş nakledilmiştir. Asur kralları II. Asur-nasirpal ve oğlu III. Salmanasar tarafından dikilmiş olan bu taşlar, Tuşhan’ın neresi olabileceği konusundaki en önemli ipuçlarını oluşturmaktadır.
Kuruh Monolitleri ve Üçtepe British Museum’a nakledilen Kuruh Monolitleri Üçtepe’de (üstte) bulunmuş olup, Asur kralları II. Asur-nasirpal ve oğlu III. Salmanasar tarafından dikilmiştir. Bu taşlar bugün Asur’un merkez eyaleti Tuşhan’ın neresi olabileceği konusundaki en önemli ipuçlarını oluşturuyor
Bu bilgiler ışığında 1988’de Prof. Dr. Veli Sevin tarafından Üçtepe’de bilimsel kazılara başlanmıştır. Kazılarda Asur Dönemi mimarisi, çanak – çömleği, küçük buluntuları, ölü gömme gelenekleri ile tarihsel coğrafya konularında çok önemli bulgulara ulaşılmıştır. Kazılar sonucunda Üçtepe’nin Yeni Asur dönemindeki uzun süreli ve görkemli yaşamı konusunda önemli kanıtlar elde edilmiştir. Anlaşılacağı üzere, Üçtepe kazıları höyüğün tümüyle Asur kültür ögeleri taşıyan önemli bir merkez olduğunu ortaya koymuştur. En azından üç yapı katı ile süreklilik gösteren bu yerleşmenin Asurlularca ne denli büyük bir önem taşıdığına işaret eden kanıtlar elde edilmiştir. Bu gelişmeler, Üçtepe’nin Asur eyalet merkezlerinden Tuşhan ile eşitliği olasılığının, Ziyaret Tepe’den çok fazla olduğunu göstermektedir.
Yakın çevresinde yapılmış Asur arkeolojisi ile ilgili çalışmaları dikkate almayan, kazı heyeti üyelerinin tanıtımına odaklanmış, magazinsel bilgi ve fotoğrafları ile bir “coffee table book” kıvamındaki Ziyaret Tepe kitabını hazırlayanlara teşekkürlerimizi sunarız.
