Mahallemizin ablası oldu sinemadan bize ayna tuttu

Türkiye, Ocak sonunda beyazperdeden gönlümüze taht kuran Ayşen Gruda’ya veda etti. Yeşilçam’ın önde gelen oyuncularından Gruda, hem sıradışı hem de popüler olabilmiş nadir sanatçılardan biriydi. Sadece “geri zekalının” kısaltılmışı anlamındaki “gerzek” kelimesini yaratmakla kalmadı, bize bizi göstererek bir dönemin sosyal ilişkilerine ışık tuttu.

Türk tiyatro ve sinemasının kendine has bir ismiydi Ayşen Gruda. En büyüklerdendi. 1945’te doğduğu, tiyatro oyunculuğuna liseyi bırakıp başladığı çokça yazılıp çizildi 23 Ocak’taki ölümünden sonra. Lise 2. sınıftaydı. Kara tren makinisti babası öldüğünde para kazanması gerekti ve öyle atladı sahneye. Yıllar sonra söylediği “her şey ihtiyaçtan olur” sözünü doğruluyordu bu. Ablası Ayten Erman, Avni Dilligil’in tiyatrosunda sahneye çıkıyordu. Ayşen’den sonra küçük kardeşi Ayben de tiyatrocu olacaktı. Yeşilköy’deki Ermeni komşularının ve büyüklerinin taklidini yaparken, yeteneğinin ailesi tarafından keşfedildiği kendi anlatımıydı. Mesleğine başladığı Tevhid Bilge Tiyatrosu’nda turnelere çıktı, bir süre İstanbul ve Ankara’da çeşitli tiyatro oyunlarında rol aldı. 

“Nahide Şerbet” karakteriyle 1970’lerde artık bir televizyon yıldızıydı. Türk halkının hayatına bu isimle girdi, en önemli kadın komedyenlerden biri oldu. Ün kazandığında evliydi; Yılmaz Gruda ile 1976’da boşansalar da soyadını bırakmadı. “Geri zekalı”nın kısaltılmışı anlamındaki “gerzek” kelimesiyle Türk argosuna kazandıran Ayşen Gruda’nın kavram üreten tarafı da eksik değildi. 

Sinema dünyasına, dönemin mega projesi “Hababam Sınıfı” ile ayak bastı. İlk filmdeki rolü yaklaşık beş dakikaydı. Filmin afişinde yer almıyordu; künyede adı bazen yoktu bazen de en son sıralarda geçiyordu. Serinin bu ilk filminde okullararası bilgi yarışması sunucusuydu. Üç yıl sonra dördüncü filmde bu kez okula gelen kız öğrenci olarak ana karakterlerden biriydi. Böylece Arzu Film, kuruluşundan 10 yıl sonra kadrosuna sıradışı bir kadın oyuncu katmış oluyordu. Ayşen Gruda, yönetmen Ertem Eğilmez’in akıllı, çalışkan ve disiplinli oluşunu hep övdü fakat yarım asır emek verdiği oyunculukta “hak ettiği parayı kazanamadığını” da söylemekten çekinmedi. 

Ayşen Gruda’nın filmografisinde, Neşeli Günler, Hanzo, Tosun Paşa, Süt Kardeşler, Çöpçüler Kralı, Şaban Oğlu Şaban, Bizim Aile, Çiçek Abbas, Şekerpare gibi Türk sinemasının klasik haline gelmiş örnekleri vardır. Daha pekçok filmde rol almıştır. Orijinal saç rengi kızıla yakın bir turuncu; gözleri yeşil, elleri narin, teni beyaz, fiziği düzgündü. Fakat ne hikmetse Ayşen Gruda “güzel” değildir. Yeteneği, emeği ve şüphesiz tiyatro/kamera oyunculuğuna olan tutkusuyla bu müstesna durumu müthiş bir avantaja çevirmiş, büyük bir estetik yakalamıştır. 

57 yıl aralıksız

1962’de başladığı sahne hayatına aralıksız devam eden Ayşen Gruda, oyunculuğundaki kaliteyi, alanında dünyadaki gelişmeleri yakından izlemekle yakalamıştı. 

1977’de edindiği “Domates güzeli” lakabıyla arası pek iyi olmamış; bunu kullananlara “Ben ondan sonra bir sürü şey yaptım, siz hâlâ orada mısınız?” dercesine bakmıştır. Oyunculukta durmaksızın emek sarfetmek gerektiğini anlamış; yaldızlı kariyeri boyunca sürekli okumuş, izlemiş, dinlemiş; hem ülkedeki hem dünyadaki gelişmeleri yakından takip etmiştir. 

Usta sanatçı, bir röportajda kendisine yöneltilen “Sahip olduğunuz şöhreti ve ilgiyi kaybetme korkusu var mı?” sorusuna, “Biliyorum ki bu halk beni nasıl gömeceğine kendi karar verecek. Vasiyete gerek yok. Onlar bilir beni nasıl gömeceklerini. O gün gelene kadar da benden sevgi ve ilgilerini esirgemeyeceklerini hissediyorum” cevabını vermişti. Sanatçının cenazesine katılan ünlülerle bir kısım vatandaş arasında fotoğraf çektirme tartışması çıksa da, Ayşen Gruda, yattığı yerden gülümseyerek ve hafif küçümseyerek bakıyor olmalı.