Defalarca İstanbul’a gelen Pierre Loti, kendi ifadesiyle “hiç farkına varmadan giderek Türkleşiyor”, kendi yurduna beslediği coşkulu sevgiyi Türkiye için de hissediyordu. 5. defa Türkiye’ye gelişinde (1903) yaşadığı karmaşık ilişkiler ünlü romanı Les Désenchantées’ye (Gönül Kırgınları) ilham verecek ve kitap büyük bir başarı kazanacaktır.
Pierre Loti, Fransız donanmasına bağlı gemilerde aldığı görevler sayesinde çeşitli ülkeleri tanıma fırsatını buldu; Türkiye bunlardan biridir. Büyük yakınlık duyduğu Türkiye’ye giderek bağlandı ve burayı ikinci yurdu saydı. Öyle ki, Balkan Savaşı sırasında, 1. Dünya Savaşı sonrasında Sèvres Antlaşması ile Türkiye haritadan silinmek istendiği sırada sesini yükseltti; durmadan, yılmadan Türkiye’yi savundu.
Loti 1870’te asteğmen olarak katıldığı uygulama gezisi sırasında İzmir’e gelmişti.
Günlüğüne düştüğü notlara göre şehir onda üstünkörü bir izlenim bırakmıştır. Türkiye’ye bir sonraki gelişi 1876’dadır. Aradan geçen sürede Tahiti’ye sonra Senegal’e gitti. Tahiti’de Kraliçe Pomare’nin nedimeleri ona sonraları yapıtlarını imzalayacağı tropikal bir çiçeğin adını taktılar: Loti. Senegal’de düş kırıklığıyla biten bir aşk yaşadı. Teğmenliğe yükseldi, Paris dergilerinde desenleriyle süslediği röportajları yayımlanmaya başladı. 1876’da Fransa ve Almanya’nın Selanik konsoloslarının öldürülmesi üzerine Batılı güçler tarziye talebinde bulundular ve gözdağı vermek amacıyla Selanik’e çok uluslu bir donanma gönderdiler. Teğmen Julien Viaud’nun görevli olduğu Fransız savaş gemisi bu donanmanın bir parçasıydı.
Loti Selanik’te dolaşırken, dövüşen iki leyleğe bakmak için durunca, tesadüf bu ya, Aziyade ile gözgöze gelir. Aziyade yaşlı tacir Abidin’in 4 hanımından biridir; iki gencin dostları, hizmetçileri araya girer, gizli buluşmalar ayarlanır. Bir gönül eğlencesi gibi başlayan ilişki giderek tutkulu bir aşka dönüşür. Julien beklenmedik bir emirle İstanbul’daki Fransız karakol gemisine atanır ve Selanik’ten ayrılıp İstanbul’a gelir. Osmanlı başkentinde ilk kalışı 1 Ağustos 1876’dan 17 Mart 1877’ye kadar sürecektir.
Viaud önce Beyoğlu’nda sapa bir yerde Haliç’e ve Tarihî Yarımada’ya bakan bir eve yerleşti. Tanıştığı bir Ermeni din adamından ilk Türkçe derslerini aldı. Gönlünce yaşıyor, hayatın tadını çıkarmak istiyordu. Giderek Türk âdetlerini benimsemeye, kaftan giymeye, nargile içmeye başladı. Daha sonra Eyüp’te bir eve taşındı. Kısa sürede mahalle halkının tanıdığı, sevdiği bir insan oldu. Bu arada Aziyade’nin kocası tacir Abidin, evini Selanik’ten İstanbul’a taşımıştır. Aziyade kocasının sık sık iş yolculuklarına çıkmasını fırsat biliyor, gelip Eyüp’te kalıyordu. Viaud kendi deyişiyle “hiç farkına varmadan giderek Türkleşiyor”, kendi yurduna beslediği coşkulu sevgiyi Türkiye için de hissediyordu.
Julien Viaud’nun 1877 Rus Harbi’nden önce İstanbul’dan ayrılmasıyla bu aşk da son bulur. Abidin tüm olup bitenlerin farkına varır, hanımıyla ilgilenmez olur; evin kuzeye bakan bir odasına kapanan Aziyade zamanla hasta düşer ve ölür. Viaud ise geçmişin özlemiyle kıvranır ve sürekli tuttuğu günlüğünden hareketle bir roman yazar: Aziyade. Roman hiç ilgi görmez. 1 yıl sonra La Nouvelle Revue’de tefrika edilen Le Mariage de Loti ise büyük yankı uyandıracaktır.
CENGİZ KAHRAMAN ARŞİVİ
Pierre Loti bu hadiseden 10 yıl sonra ikinci defa İstanbul’a gelir. Artık üsteğmenliğe yükselmiştir ve ünlü bir yazardır. Romanya Kraliçesi Elizabeth, edebiyat dünyasındaki adıyla Carmen Sylva’nın çağrısına uyareak Bükreş üzerinden İstanbul’a gelir. Amacı, gençlik günlerinin üzerini örten külleri deşmek, Aziyade’nin öldüğünden emin olmaktır. İstanbul’da kaldığı 3 gün boyunca Aziyade’nin akıbetini araştırır. Beklenmedik gelişmelerle dolu bu arayış mezarlıkta son bulur. Aziyade’nin mezarı bundan böyle İstanbul’a her gelişinde ziyaret edeceği kutsal bir yer olacaktır. Mezarın yerini arayışının öyküsünden yeni bir yapıt çıkar: Fantôme d’Orient (Doğu’daki Hayalet).
1890’da Romanya’ya yaptığı ikinci bir yolculuktan dönerken yine İstanbul’a uğrar ve 4 gün kalır. Sultan 2. Abdülhamid tarafından Yıldız Sarayı’nda verilen yemeğe davet edilir. Bu yolculuktan çıkan yapıt ise Constantinople en 1890’dır (İstanbul 1890). Kutsal Topraklar’a yaptığı yolculuğun ardından Fransa’ya dönerken yine İstanbul’a uğrar. Loti Türkiye’ye bu dördüncü gelişinde Fransız elçisiyle birlikte Bursa’yı ziyaret eder. Bu yolculuğunu La Mosquée Verte’de (Yeşil Cami) anlatır.
1903’te İstanbul’daki Fransız elçiliğine bağlı karakol gemisi Vautour’a komutan atanır, 53 yaşındadır ve romancı olarak ününün doruğundadır. Beşinci defa Türkiye’ye gelmiştir. Resmî görevlerinin yanısıra ilk gençlik yıllarında olduğu gibi başında fes, elinde tesbih tek başına sokaklarda dolaşır. Derken görünüşte genç bir Türk kadınından gelen bir mektup, bu dingin yaşamı altüst edecektir. Müslümanlığı seçmiş bir Fransızın torunları olan iki kız kardeş Zennur ve Nuriye, bir inceleme gezisi amacıyla İstanbul’da bulunan arkadaşları Fransız gazeteci Marc Hélys ya da gerçek adıyla Marie Amélie’yle birlikte Loti’ye bir mektup yazarlar; çok sevdikleri yazarı yakından tanımak amacıyla randevu isterler. Buluşmaya gelirken yüzlerini peçeyle örten 3 genç kadın, Loti’nin içtenliğinden çok etkilenir. Buluşmalar birbirini izler. Üç genç kadın yazacağı bir romanla genç Müslüman kadınının özgürleşme davasına katkıda bulunması yolunda Loti’yi etkilemeye çalışırlar. Marc Hélys’in Loti’nin ölümünden sonra Le secret de Désenchantées’yi (Gönül Kırgınlarının Sırrı) yayımlamasıyla bu ilişkiler ortaya çıkacaktır. Öte yandan Loti’nin yaşadığı bu karmaşadan çıkardığı ünlü romanı Les Désenchantées (Gönül Kırgınları) büyük başarı kazanır.
Emekliye ayrılan Loti, 1910’da 6. defa İstanbul’a gelir ve 9 hafta kalır. Birkaç gün Kandilli’deki yalıda Kontes Ostrorog’un konuğu olur. Ne var ki Loti, Tarihî Yarımada’da bir evde kalma konusunda ısrarlıdır. Genç bir subay evini ona kiraya vermeye razı olur (Çemberlitaş Divanyolu’ndaki bu ev, Ostrorog yalısı dışında Loti’nin İstanbul’da kaldığı evler içinde bugün de yerinde duran tek evdir. 20 Temmuz 1336 (20 Temmuz 1920) tarihli İleri gazetesinin haberine göre, binaya Pierre Loti’nin bu evde kaldığını belirten Fransızca ve Türkçe bir mermer levha asılmıştır. Levha bugün hâlâ yerinde durmaktadır). Kısa süre sonra hastalanan Loti hastaneye kaldırılır. Taburcu olduktan sonra Fransa konsolosunun yazlık konutunda uzun bir nekahet dönemi geçirir.
Bir daha İstanbul’a dönmeyeceğini düşünen Loti 1913’te bir defa daha şehre gelir; 15 Ağustos’tan 17 Eylül’e kadar kalır. Bu son ziyaretinde Osmanlı Devleti’nin resmî konuğudur ve “kara gün dostu” diye anılır; çünkü 1911 İtalya ile Trablus Savaşı, sonra 1912-1913 Balkan Savaşları sırasında Türkleri savunmuştur. Bu gelişinde Edirne’yi ve Trakya’daki savaş alanlarını ziyaret eder. Kendisi için özel olarak hazırlanmış bir evde ağırlanır ve 17 Eylül 1913’te İstanbul’dan imparatorluk töreniyle uğurlanır. İstanbul’a son iki yolculuğunu anlatan Suprêmes Visions d’’Orient (Doğu Düşleri Sone Ererken) sağlığında çıkan son kitabıdır.
