Krasnoyarsk esir kampında bulunan Türk subayların 1915-1918 arasında elle hazırlayıp arkadaşlarına sundukları Vâveyla dergisi, hem tutsaklığa başkaldırı hem de vatan-aile bağlarını sağlam tutma girişimiydi. 1921’de bir mucize sonucu Türkiye’ye getirilen, ancak yakın zamanda bugünkü Türkçeye aktarılan 1.348 sayfalık benzersiz koleksiyonun öyküsü.
Birinci Dünya Savaşı sırasında esir düşen Türk askerleri, esir kamplarındaki kısıtlı imkanlara ve zor şartlara rağmen hayatta kalmaya çalıştılar. Bir gün tekrar evlerine dönme umudu onları hayata bağladı; günlük uğraşlarla beden ve ruh sağlıklarını korumak için mücadele ettiler. Bu uğraşılardan biri de, esir kamplarında “gazete/dergi çıkarmak” ve arkadaşlarının okumasını sağlayarak vatan ve aile bağlarını canlı tutmaktı.
Doğal olarak “basılması” mümkün olmayan bu gazete/ dergiler tek nüsha olarak elle hazırlanıyor; kalemle yazılıyor-çiziliyor ve esirlerin teker teker okuması için uğraşılıyordu.
1.Dünya Savaşı’nda Sarıkamış-Kafkas cephesinde savaşan askerler arasında esir düşenler, Sibirya’da Krasnoyarsk, Omsk, Vladivostok, Irkutsk, Vetluga kamplarında tutuldular. Kalınan yerler Vetluga gibi müstakil büyükçe evler, boş depo gibi metruk mekanlardan oluşabildiği gibi, Krasnoyarsk gibi yüksek tahta barikatlarla çevrili “kampüs”ler de vardı.
Krasnoyarsk kampında esirlerin çoğunluğu kurmay subay, harita mühendisi, ziraat mühendisi, doktor, öğretmen gibi özel yetişmiş ve dil bilen çok eğitimli askerlerdi. Cemil Kutlu’nun “Krasnoyarsk’ın Ölüm Kampından Yatılı Üniversiteye Dönüşmesi” adlı makalesinde belirttiği (Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), 2007, sayı: 32, sayfa: 253) gibi, “esir kampı değil de yatılı bir üniversite”ye dönüşen kampta, bir gazete çıkarma ihtiyacı da hissedilmişti (Bu kamptaki Türk subaylar sadece gazete çıkarmamış, kampta bulunan Alman, Avusturyalı, Macar esirlerden dil de öğrenmişler; Türk erlere de okuma-yazma öğretmişlerdir. Ayrıca spor kulüpleri kurmuşlar, müzik grupları organize edip tiyatro faaliyetlerinde bulunmuşlardır; bkz: “Tutsaklığa karşı, sanat ve kültürle direndiler”; Bingür Sönmez; #tarih sayı: 103).
Eylül sayısı tüm Türkiye’de bayide ve web sitemizde!
