Türk-İslâm sanatının en nadide örneklerini barındıran Gülbenkyan Müzesi, bugün Portekiz’in en önemli kültür ve sanat kurumlarının başında geliyor.
Kalust Sarkis Gülbenkyan, 1869’da Üsküdar’da varlıklı bir Ermeni ailenin tek çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Sarkis Gülbenkyan daha 1860’larda petrol işiyle uğraşıyordu ve Bakü’de petrol kuyuları vardı. İlk eğitimini İstanbul’da alan Kalust, liseyi Marsilya’da, Üniversiteyi Londra’da King’s College’da bitirdi ve petrol mühendisliği derecesi aldı.
Üniversite sonrası çıktığı Kafkasya gezisini ve o zamana kadar sadece lamba yağlarında kullanılan petrolün ekonomik ve stratejik geleceğine dair öngörülerini yazdığı kitabını 1891’de Paris’te yayınladı. 20. yüzyıl bölüşüm savaşlarının temel eksenini oluşturacak petrolün gelecekteki önemini daha o zamandan görmüştü. Petrol işinde yaptığı arabulucuklarla ve aldığı ileride lakabı olacak “yüzde beş” komisyonlarla dünyanın en varlıklı insanlarından biri oldu. 1902’de İngiliz vatandaşı oldu. 1910’larda Osmanlı Hükümeti’ne danışmanlık yaptı. 1. Dünya Savaşı’ndan sonra Irak petrollerinin büyük güçler tarafından paylaşılmasına aracılık etti.
İran ipek halısı
1930’larda başladığı sanat koleksiyonculuğuna hayatının sonuna kadar devam etti. Antik çağ sanatından, İslâm sanatına, Sovyetler’in gizlice sattığı Hermitage resimlerinden, yirminci yüzyıl mücevher tasarımlarına kadar genişleyen çok zengin ve eklektik 6.400 parçalık eşsiz bir sanat koleksiyonunun sahibi oldu. Paris’teki devasa evinde sakladığı bu koleksiyonu, 2. Dünya Savaşı’nın çıkması ve tarafsız bir ülkede yaşamak istemesi nedeniyle Lizbon’a götürdü. 1942’den 1955’teki ölümüne kadar Lizbon’da yaşadı.
Vasiyeti ile servetinin büyük bir bölümünü adını taşıyan vakıfa bağışladı. Sanat koleksiyonunu koruyan ve sergileyen müze ise ölümünden sonra, 1969’da açıldı. Gülbenkyan Müzesi bugün Lizbon şehrinin en önemli kültür ve sanat kurumlarının başında geliyor.
Türk ve İslâm sanatının en güzel örneklerini içeren Gülbenkyan Koleksiyonu’nun bir bölümü 2006’da İstanbul’da Sabancı Müzesi’nde sergilenmişti. Koleksiyondaki İznik çinileri, Uşak halıları, Memluk cam kandilleri ve Kashan işi Selçuklu mineli seramikleri, ziyaretçilerini Atlas Oyanusu kıyısından Anadolu ve Türk dünyasının uçsuz bucaksız coğrafyasına götürüyor.
Gülbenkyan Koleksiyonu’nda İslam sanatının en incelikli örneklerini
