Viyana’daki Efes: Verdiyse, sultan verdi!

1896’da padişah II. Abdülhamid’in iradesiyle Avusturya- Macaristan’a verilen Efes kentine ait muhteşem buluntular, bugün Viyana’daki Neue Burg binasında sergileniyor.

Sultan II. Abdülhamid’in ikinci katibi A. İzret, Avusturya-Macaristan İmparatoru Franz Joseph’in İstanbul’daki büyükelçisine 24 Ağustos 1896’da yazdığı mek­tupta şöyle diyordu:

“Ekselanslarına… Majes­teleri Sultan’ın, Majesteleri Avusturya-Macaristan İm­paratoru’nu memnun etmek istediğini ve ekselanslarının Efes’teki değerli buluntular­dan istediğini seçebileceğine karar verdiğini bildirmekten onur duymaktayım. Majeste­lerinin bahşetmek istediği bu izin bir süreyle sınırlı olmakla birlikte, gerektiği ölçüde uza­tılabilecektir”.

Tarihi eski tunç çağına kadar giden Efes antik yer­leşimi, özellikle Roma impa­ratorluk çağında dünyanın en büyük kentlerinden birisi haline gelmişti. Romalıların “Asia Eyaleti” adını verdik­leri Anadolu’nun başkenti ve zengin liman şehriydi. Ayrıca sahip olduğu Artemis tapına­ğı, bu şehri Akdeniz dünyası­nın önemli bir inanç merkezi yapıyordu.

Efes, birinci yüzyıldan iti­baren Hıristiyanlık dininin yayılmasında da çok önem­li bir rol oynadı. Bu muazzam antik şehir, 5. yüzyıldan itiba­ren Küçük Menderes nehrinin taşıdığı alüvyonların limanını tamamen doldurması sonucu önemini yitirdi ve terkedildi; halkı bugünkü Selçuk (Ayasu­luk) şehrine taşındı. Terkedil­mişlik, depremler, alüvyon bi­rikimi ve yapı malzemelerinin devşirilmesi gibi nedenlerle yokolan Efes’ten kalanlar, son­raki 1400 yılda toprak altına gömülü kaldı.

Hem antik dönem hem de Hıristiyanlık tarihi açısın­dan büyük önem taşıyan Efes yerleşimini, ilk olarak 1863’te İngilizler kazmaya başladılar. Artemis tapınağında yaptık­ları kazılardan çıkarılan eser­ler bugün British Museum’da sergileniyor. Avusturyalılar ise 1895’de başladıkları ka­zılardan buldukları eserleri 1896’da aldıkları izinle Viya­na’ya götürmeye başladılar. 1896 ile 1906 arasında yedi ayrı kazı döneminde bulduk­ları eserleri Avusturya’ya ta­şıdılar.

Viyana’daki değişik mü­zeler ve mekanlarda sergile­nen Efes eserleri koleksiyo­nu, 1978’de Hofburg Sarayı’nın bir eki olan Neue Burg binası içinde kendine ait bir meka­na taşındı. Kunsthistorisches Museum’a bağlı olan Ephesos Museum, bugün Viyana’daki sanat müzeleri arasında antik çağa dair önemli bir müze.

Müzedeki eserlerin en önemlisini Part Anıtı oluştu­ruyor. Efes şehrinde 170 yılın­da imparator Lucius Verus şe­refine yapılan bu anıtın orina­linin 70 metre olduğu tahmin ediliyor. Kazılardan çıkan bu anıta ait muhteşem mermer rölyeflerin 45 metrelik bir kıs­mı Viyana Efes Müzesi’nde, küçük bir kısmı da Selçuk’ta­ki Efes Arkeoloji Müzesi’nde sergileniyor. Efes’de 1970’ler­de ayağa kaldırılan Celcus kü­tüphanesinde kopyaları bulu­nan heykellerin orijinalleri de pekçok heykel, büst ve mimari parça ile birlikte Viyana’daki bu müzede bulunuyor.

Efes kazıları, dünya sa­vaşları dönemi hariç, yüzyı­lı aşkın bir süredir Avusturya Arkeoloji Enstitüsü tarafın­dan yürütülüyordu. 2016’da Türkiye-Avusturya siyasi ilişkilerinde yaşanan gerilim sonrası, Avusturya Arkeoloji Enstitüsü’nün kazı izinleri ip­tal edildi.