Fransa’da aşırı Sağ fırtına ‘şimdilik’ kaydıyla durdu!

Haziran’da yapılan Avrupa Parlamentosu seçimleri, aşırı Sağ’ın zaferiyle sonuçlandı. Fransa’da ise Cumhurbaşkanı Macron’un erken seçim kararı, farklı iktidar hesaplarını gözetiyordu. Ancak bu hesaplar “çarşıya uymadı” ve ikinci turda Sol partilerin sürpriz şekilde biraraya gelmesiyle Halk Cephesi birinci oldu. Belirsizlik sürüyor…

Avrupa Parlamentosu (AP) seçimleri 9 Hazi­ran 2024’te yapılmış ve aşırı Sağ’ın yükselişine sahne olmuştu: Fransa’da RN (Ras­semblement National) %31.4 oranında oy alırken, düşman kardeşi Reconquête de %5.5 oy almıştı. NUPES (Yeni Ekolojik ve Sosyal Popüler Birlik) başlığı altında derlenen Sol partiler ise toplamda %30’a yakın bir oy al­salar da 4 parça olduklarından anlamlı bir sonuç elde edeme­mişlerdi. Fransa dışında da birçok Avrupa ülkesinde aşırı Sağ yüksek oranda oy aldı.

Alarm zillerinin Fransa’da çalmasına neden olan ise, Cumhurbaşkanı Macron’un erken seçim kararı almasıydı. Yapılan yorumlara göre Macron bu sürpriz kararı iki nedenle almıştı: 2027 başkanlık seçimi­ne kadar aşırı Sağ’ın muhtemel hükümetteki beceriksizliğini göstermek; veya parçalı bohça Sol’un aşırı Sağ karşısında en azından ikinci turda kendisini destekleyeceğini ummak.

Olaylar onun beklediği gibi gelişmedi. Macron’un planını akamete uğratan, aşırı Sağcı RN’nin de gözden kaçırdığı bir durumdu. Sol kesim, Macron’un erken seçim kararı almasıyla üzerindeki rehaveti attı. Yeni­den ve daha sınırlı bir progra­matik zeminde birlik sağlandı. Bu birlik, sendikalar başta olmak üzere bir dizi toplumsal örgütlenme ve seçmen tarafın­dan da desteklendi. Bu defa Yeni Halk Cephesi (NFP) adını alan Sol birlik, 1936’daki Halk Cep­hesi’nden esinlenerek tarihe de bir göndermede bulunuyordu.

AP seçimlerinden sonra Sol’un toparlanması Macron’un seçim hesaplarını bozdu. Solu toparlanmaya zorlayan ise sen­dikalar, toplumsal örgütlenme ağları ve elbette RN’nin yükse­lişi oldu. İlk tur sonuçları ilan edilince, RN artık tek başına ik­tidardan sözetmeye başlamıştı. Ancak Cumhuriyetçi Cephe ile seçime gidilmesiyle RN’nin 240-290 bandındaki hayali tuz­la buz oldu. Olağan koşullarda RN birinci, NFP ikinci, Macron­cular üçüncü olacakken, NFP birinci, Macroncular ikinci, RN ise üçüncü parti oldu. NFR 182, Macroncular 168, RN 143, Cumhuriyetçiler ise 66 sandal­ye kazandı.

Ancak mutlak çoğunluğun sağlanamaması, Macron’un ifadesiyle seçimin kazananının olmaması, yeni hükümetin olu­şumunda bir yeniden dizilişe ihtiyaç gösteriyor. RN kimseyle ittifaka girmeyeceğini, NFP de kendi programından taviz vermeden yürümek niyetinde olduğuna açıkladı. Böylelikle şimdilik kağıt üzerinde Mac­ron’un NFP’de yer alan Sosya­list Parti ve Ekolojistlerden re­jim yanlıları ile yeni bir merkez oluşturma ihtimali güçleniyor.

Fransa’da aşırı Sağ tehlike­si için söylenebilecek olan ise şu: 12’ye 1 varken şimdi 12’ye çeyrek var. Ancak belirsizlik ve kaos sürüyor.

ANALİZ / FRANSIZ SİYASETİNİ ANLAMA KILAVUZU

Devrimler ülkesinde karşı devrimlerin yükselişi

Tüm Avrupa’da olduğu gibi Fransa’da da aşırı Sağ yükselişte. 1969’da siyasi sahneye çıkan FN/RN (Front National/Rassemblement National) 55 sene içinde inişli-çıkışlı bir seyir izlese de “kurucu baba”sının yerini alan Marine Le Pen ile ülkenin en güçlü siyasal akımı.

Fransa’da kurumsal siyaseti altüst eden RN’nin (Rassemblement National) Avrupa Parlamentosu seçimlerindeki başarısından sonra, ulusal seçimde son anda ve şimdilik durdurulabilmesi; aslında “Macronizm” diye ad­landırılan ve 40 yıldır yürütülen ekonomik ve sosyal politikaların da çöktüğüne işaret ediyor. Ül­kede kurumsal partiler giderek seçmenden koparak birbirine benzeyen politikalarla yoksullu­ğu, güvencesizliği ve eşitsizliği alabildiğine derinleştirdiler; bunu yaparken güvenlikçi poli­tikalar güttüklerini iddia ederek İslamofobik, göçmen karşıtı, Roman karşıtı halet-i ruhiyeyi güçlendirdiler. Toplumsal hare­ketlerin bastırılması, sendika­ların zayıflatılması dayanışma kanallarını tıkayınca, aşırı Sağ’ın bütün bunların sorum­lusu olarak “öz hakiki Fransız olmayanlar” ı göstermesinin kanalları da açıldı.

Fransa her ne kadar 1789’dan başlayarak “devrimler ülkesi” olarak görülse de, emperyalist bir ülke sıfatıyla sömürgecilik­ten kalma bir ırkçılık, ayrımcılık özellikle devlet kurumlarında devam etmişti.

Bu tablonun ortaya çıkma­sında, korkuyu toplumda canlı tutmaya çalışan aşırı Sağ’ın yanısıra; beklentileri karşıla­maktan uzak Sosyalist Parti’nin son 40 yılda birkaç defa kurduğu hükümetlerin de sorumluluğu var kuşkusuz. Son olarak 2012’de François Hollande dönemindeki başarısızlık öyle bir hâl almıştı ki, kendisi siyasi tarihte ilk defa ikinci defa aday olmayan bir başkan olarak geri çekildi; ortada artık bir ka­davra durumunu almış partisi kalmıştı. Zaten bir teknokrat olarak Maliye Bakanlığı’na getirdiği Macron da böylesi bir boşluğun içinden çıktı ve açılan yolda “tam gaz” ilerledi.

Fransız aşırı Sağ’ının düşün­sel temellerini 19. yüzyıla kadar geriye götürmek mümkünse de, toplumsal hayatta siyasi karşılığı olan 1930’lardaki Action França­ise, Alman işgali altında işbirlikçi Vichy hükümeti destekçileri ve 1953’te Robert Poujade’ın kurdu­ğu hareketler öne çıkar. FN/RN (Front National/Rassemblement National) ise geçen 50 yıl içinde inişli-çıkışlı bir seyir izlese de, şu anda “kurucu baba”sının yerini alan Marine Le Pen ile ülkenin en güçlü siyasal akımını temsil etmekte.

Baba Le Pen’in sicili hayli kaba­rık. 1955’te Vietnam için gönüllü olduysa da, oraya vardığında Fransız sömürgeciliğinin Dien Bien Phu yenilgisi gerçekleşmişti bile. Dönüşünde Fransız Sağ’ının ünlü siması Pierre Poujade ile seçim kampanyasına katıldı ve 1956’da henüz 27 yaşındayken en genç üye olarak mecliste yer aldı. Dönemin en yakıcı meselesi Cezayir savaşında pozisyon aldı; sonradan burada işkence yaptığı da iddia edildi. Sömürgecilik hevesi kursağında kalınca “yerli ve millî” siyasete döndü.

Dolayısıyla Ekim 1972’de FN oluşurken Le Pen’in heybesi doluydu. Fransızların istihdamı­nı, güvenliğini ve sağlığını tehdit eden meselenin “kontrolsüz göç” olduğunu ilk o dile getirdi. Karşısına aldığı sendikalar ve Sol partileri “korkunun merkezi” olarak gösterirken “liberal Sağ’ın ömrünün tükendiğini” ilan etti. O dönem Fransa’da aşırı Sağ oldukça zayıf iken, İtalya’da %10 dolayında oy alan MSI (İtalyan Sosyal Hareketi) vardı. Bu hare­ket açıkça faşizmden esinleni­yordu ve 3 renkli alev sembolünü kullanıyordu (yeşil-beyaz-kır­mızı). FN de bu sembolü kullandı; sadece bayraklardaki renkleri mavi, beyaz, kırmızı yaptı.

Ancak 1973 genel seçimlerinde alınan %1.3 oy kimseyi tatmin etmedi ve Le Pen, FN’yi yeniden düzenledi. Klasik Sağ ile yakın­laşmaya çalışırken, Marksizm karşıtlığı, sendika tekelinin sona ermesi, ölüm cezası, kürtaja kar­şı çıkma, göç teması gibi noktala­ra vurgu yaparak bağımsızlığını korudu.

François Mitterand’ın ikti­dara geldiği 1981’den kısa bir süre sonra uygulamaya sokulan neoliberal programlar, sanayide geleneksel sektörlerin terke­dilmesi, kısa zamanda toplu­mun emekçi-esnaf-zanaatkar kesiminde bir sarsıntıya yol açtı. Sol’un bu noktada iktidar olması ve geleneksel Sağ’ın yetersizliği, FN’nin önünü açacaktı.

FN 1984’teki Avrupa seçimle­rinde ilk kez görünür oldu ve %11 oy alarak Avrupa Parlamento­su’na 10 milletvekili; 1986’da se­çim sistemi değişince de Ulusal Meclis’e 35 milletvekili gönderdi. 1988 başkanlık seçimlerinde Le Pen %14 oranını bularak kendi güzergahını genişletti. Yükseliş devam etti ve oran 1995 cumhur­başkanlığı seçimlerinde %15’e çıktı. FN’nin oyları önemli mik­tarda klasik Sağ’ın orta ve küçük burjuva tabanından geliyordu. Bu kesimin Le Pen’e yönelmesin­de, sermayeye ve işçi hareketine karşı Sağ’ın etkisizliğinin büyük payı vardı. Avrupa Ekonomik Topluluğu’nda sınırlarının açıl­ması, sistemin modernizasyonu bu kesimlerin kendilerini tehdit altında hissetmelerine neden oluyordu.

Sendikaların iktidardaki Sol partileri sıkıştırmamak için “anlayışlı” davranmaları da FN’e bir alan açmıştı. Le Pen bir taraftan da Reagan modeli ile ekonomik liberalizmi savunuyor, “kahrolsun sendikalar, kahrol­sun vergiler, kahrolsun devletin ekonomiye müdahalesi” gibi bil­dik neoliberal tiratları da ihmal etmiyordu.

FN seçmeni, arada RPR ve UDF gibi iki geleneksel Sağ partiye dönüş yapıyordu ama; komü­nizm düşmanlığı SSCB’nin yıkıl­masıyla boşa düşünce, Sol parti­lerin tabanındaki emekçilere de seslenmek gündeme geldi. Yeni durumda sınıf ayrımlarının bir anlamı yoktu, artık toplumsal öfkenin temsilcisi FN olacaktı!

SSCB yıkılınca Amerikan yan­lılığı, NATO sevdası terkedildi. Hatta Le Pen, 1991 Körfez Savaşı sırasında Irak yanlısı bir tutum aldı. Mitterand dönemindeki bir takım sosyal kazanımlar da artık eleştiriden muaftı. Özetle, “millîci ve sosyal” bir söylem tutturulmuştu.

Ancak 1995-1998 arasında işler iyi gitmedi. FN polis, ulaşım gibi alanlarda sahte sendikalar kurdu. Klasik “faşist kitle örgüt­lenme faaliyeti”ne giriştilerse de bunlar sınırlı kaldı. SSCB yıkılmıştı ama, sendikalar ve Sol partiler henüz sıfırı tüket­memişlerdi. Bu arada partinin ikinci adamı Bruno Mégret 1994’te İtalya’da olduğu gibi bir Sağ ittifakta yer almayı savunu­yordu. Le Pen ise henüz kendini tek başına iktidara taşıyacak olan büyük krizin peşindeydi. Sonuçta ikinci adam tasfiye edildi ama FN de 42 binden 15 bin üyeye geriledi.

Le Pen 2002 başkanlık se­çiminde Sosyalist Parti adayı eski Başbakan Jospin’in yarım puan da olsa önüne geçerek ikinci tura kaldı ve %17 gibi bir oy alarak Mégret’nin “artık Le Pen’e ihtiyaç yok” iddiasını çürüttü. Gerçi 2007’de başkan­lık seçiminde %10.5 alırken, parlamentoda %4.3 bi düşük bir seviyeye gerileyecek ama pes etmeyecekti.

FN’nin büyüme dinamiği ile Le Pen’in temsil kabiliyeti arasındaki gerilimi gidermek, ona bir halef bulmak kaçınılmaz hale gelmişti. 2011’de FN kong­resinde Marine Le Pen başkan­lığa geldiğinde, onun sözünü ettiği “idelojik modernleşme”ye karşı çıkanlar çekilseler de bir canlanma gerçekleşti. Kızı, babasına göre elbette fotoje­nikti; ağzı laf yapan ve elbette daha genç bir sima olarak eski hikayelerin izlerinden arınmış­tı; geleneksel söylemin ötesinde, özellikle toplumsal meselelere de değinen bir lider olarak te­mayüz etmeye başladı. Bu arada Avrupa hatta dünya ölçeğinde çeşitli varyantlarıyla büyüyen iktisadi kriz de, aşırı Sağ’ın gelişmesine imkan tanıyan bir ortam sunmaya başlamıştı.

FN kurulduğu yıllarda “faşist” veya “neofaşist” olarak tanım­lanıyordu. Bugün ise Marin Le Pen’in babasının yerini alma­sıyla farklılaşan bir güzergahta, özellikle RN’ye evrilmesiyle, “sağ popülist” diyenler dahi var. Günümüzde aşırı Sağ’ı tarihsel faşizmden ayıran temel nokta, iktidarı ele geçirme stratejisi­dir. Kuşkusuz seçim zaferleri aşırı Sağ’a ideolojik ve kurumsal düzeyde aşırı otoriter ve ırkçı gündemini ilerletmek için daha fazla araç sağlıyor. 2027 seçim­leri bu açıdan da önemli.

Masis Kürkçügil

TARİH, TEKERRÜR, HATALAR, UMUTLAR

Sol’da 88 yıl sonra yeni bir Halk Cephesi

1936’da Komünist Parti ile Radikal Parti’nin faşizme karşı kurduğu Halk Cephesi, 90 yıl sonra en azından isim olarak yeniden doğdu. Arada tabii büyük farklar var.

Artık aktörlerinin, tanıklarının unutulduğu Halk Cephesi’nin, Fransa’da bunca yıl sonra yeniden birleştirici ve geniş kitlelere umut veren bir simge olarak belirmesi şaşırtıcı gelebilir. Aşırı Sağ’ın yükseldiği bir dönemde, iki ana partiye (Komünist ve Sosyalist Parti) ve onlara bağlı sendikalara (CGTU ve CGT) bölünmüş olan Sol, Şubat 1934’te hükümeti devirmeye yönelik faşist darbe girişimine karşı birleşmek zorunda kalmıştı.

Bugün de Macron’un erken seçim kararını almasının hemen ardından Ekolojistler, Sosya­list Parti, Komünist Parti ve LFI’nin oluşturduğu kurumsal Sol partilerin biraraya gelmesi, bu­nun da bir dizi toplumsal örgütlenme ve sendi­kalar tarafından desteklenmesi, Macron’un da RN’nin de hesabında olmayan bir husustu.

Hükümet yanlısı medya, bu yeni Sol koalis­yonun “terorist” ve Hamas işbirlikçisi olduğunu iddia etti; yine kimi yorumcular Filistin yanlısı bu kesimin anti-semit olduğunu söyledi. Buna rağmen NFP her yerde aday çıkarmayı başardı.

Fransa tarihinde bugüne kadar Sol partiler arasındaki ittifaklarla kurulan “çoğul Sol” bir­kaç defa hükümet oldu. Ancak NFP tamamıyla farklı koşullarda ortaya çıktı ve Sosyalist Par­ti’yi adeta kuyudan çıkararak yeni bir alterna­tifin öznesi haline getirdi.

Mayıs-Haziran 1936’da kurulan Halk Cep­hesi hükümeti, belleklerde örgütlenme hak­kının tanınması, ücretlerin artırılması, ücretli izin ve haftada 40 saat çalışma gibi tarihsel kazanımları canlı tutuyor.

Aslında bu seçimler Fransa’daki iki kutup­lu siyasal yaşamın yenilendiği anlamına da geliyor. NFP’nin varlığını besleyecek ve onu yönlendirecek sendikalar ve toplumsal örgüt­lenmelerin baskısı bir sonraki karşılaşma için belirleyici olacak.