1938 Dersim katliamı sırasında ve sonrasında yakılan ağıtlar, hem sözleri hem sesleri hem arşiv fotoğrafları hem de aktüel saha çalışmalarıyla komple bir eser olarak yayımlandı.
Bundan tam seksen bir yıl önce, 7 Kasım 1935’te “Tunceli Kanunu”nu çıkaran devletin yol haritası şöyleydi: Bölgenin Dersim olan adı değiştirilecek, burada başına buyruk yaşayanlar tepelenecek, hayatta kalanlar sürülecek. Planlı katliam 1937’de başladı, 1938’de devam etti. Resmî belgelere göre, aralarında kadın ve çocuklarında bulunduğu 15 bine yakın “terörist etkisiz hale getirildi”. Birçok kişi alelacele kurulan mahkemelerde yargılandı ve asıldı.
Dersim katliamı, dönemin basını tarafından da “temizlik” ve “cumhuriyetin demir yumruğu” ibareleriyle selamlandı. Kamuoyuna, “isyan etmiş şakiler bastırıldı” algısı dayatıldı.
Dersim üzerine son yıllarda çok sayıda çalışma yapıldı, kitaplar yazıldı, saha araştırmaları gerçekleştirildi. Ancak geçen ay Kalan’ndan çıkan Tertele adlı kitap, hem içerik hem format açısından çok daha farklı bir nitelik taşıyor.
Dersim’deki cinayetler sırasında ve sonrasında, hayatta kalan yakınların, komşuların, tanıkların yaktığı ağıtlar, hadiselerin hem ayrıntılarını hem de insani ağırlığını en doğru ve içerden veren kaynaklardan biridir. Konunun önde gelen uzmanlarından Cemal Taş’ın yıllarca çalışarak ulaştığı bu ağıtları bir kitap-cd olarak okura sunma fikri ortaya çıkınca, Nilüfer Saltık bu çalışmayı daha ileriye götürmeyi düşünmüş.
Dersim üzerine dünyanın en zengin arşivine sahip Hasan Saltık’ın da katkılarıyla, kitabın içinde yer alan 33 farklı olaya ait 33 ağıtın her anlamda peşine düşülmüş. Bu katliamların kurbanlarının ve yakınlarının –eğer varsa- eski fotoğraflarına ulaşılmış. Neredeyse tamamı Zazaca olan ağıtlar hem Türkçeye hem İngilizceye çevrilmiş. Taş ve Saltık bununla yetinmemiş, “ağıtlara konu olan katliamların yaşandığı bu 33 bölgeye, noktaya bugün tekrar gidelim” demişler. Yani hem bu acı hadiselerin izini sürmüşler hem de aynı noktalardan çekilen aktüel fotoğraf ve hareketli görüntülerle, tarihi bugüne taşımışlar.
Tertele, Ağıtların Diliyle Dersim ’38, insan hikayelerini, sesleri, duyguları, bilimsel saha araştırmalarını biraraya getiren çok ayrıntılı ve müstesna bir çalışma. Şöyle diyelim: Dersim üzerine, sesli-sözlü-görüntülü bir tarih kitabı.
