Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu, özellikle 1960-80 dönemine damgasını vurmuştu.
Yalnızca sendikal alanda değil siyasal alanda da önemli bir kuruluş Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK), 50’li yılların sonlarından başlayarak sermaye ve devletten bağımsız bir işçi hareketliliği mücadelesinin ürünü oldu, özellikle 1960-80 dönemine damgasını vurdu.
1961 Saraçhane mitinginde kendini açığa vuran bu yöneliş, anayasal bir hak olan grev kanununun henüz çıkarılmadığı bir dönemdeki Kavel direnişiyle mesafe almış, Paşabahçe greviyle geri dönüşü olmayan bir yola girmiş ve nihayet 13 Şubat 1967’de Türk-İş’ten ayrılan sendikalar tarafından DİSK’in kurulmasıyla ete kemiğe bürünmüştü. DİSK, 60’lı yıllarda yine sendikacıların kurmuş olduğu Türkiye İşçi Partisi’nin şahsındaki toplumsal uyanışla atbaşı gitmiş, demokrasinin kesintiye uğradığı dönemlerde ise baskı rejimlerinin hedefi olmuştu. 1980’de yaklaşık 500 bin üyesi olan DİSK, sendikal alanın dışında dönemin hak mücadelelerinde de yer almıştı.
DİSK’in genel başkan ve yöneticilerinden bazıları, TİP, CHP ve DSP gibi partilerden milletvekili oldular. Başındaki “devrimci” ibaresi, 60’lı yıllarda tıpkı konfederasyonunun İngilizce çevirisinde kullanıldığı gibi “ilerici” anlamındaydı.
12 Şubat 1967: DİSK’in Kuruluşu
Maden-İş, Lastik-İş, Gıda-İş, Basın-İş ve Türk Maden-İş sendikalarının başvurusuyla DİSK 12 Şubat 1967’de İstanbul’da Çemberlitaş’taki Şafak Sinemasında kuruluş kongresini yaptı. Ertesi gün TİP’in kurucusu olan Kemal Türkler, Rıza Kuas, Kemal Nebioğlu, İbrahim Güzelce gibi sendikacılar, DİSK’i kuruyorlardı.
(Ortada elinde sigara olan TİP milletvekili (1965 ve 1969) ve Lastik-İş başkanı Rıza Kuas).
15-16 Haziran 1970: Büyük Direniş
Yeni yasada bir sendikanın işkolundaki işçilerin üçte birini temsil etme mecburiyetinin getirilmesi üzerine, yalnızca DİSK üyelerinin değil Türk-İş üyesi işçilerin de katılmasıyla iki gün süren büyük işçi gösterileri gerçekleşti. İstanbul merkezli gösteriler tüm yurda yayıldı. Sıkıyönetim ilan edildi. Kanun Senato’dan geçmesine rağmen yeniden Meclis’e geldi ve Türkiye İşçi Partisi’nin (TİP) itirazı üzerine Anayasa Mahkemesinden döndü.
12 ŞUBAT 1967
KURULUŞ T. Maden-İş, T. Maden-İş (Zonguldak), Lastik-İş, Basın-İş ve Gıda-İş genel kurullarını İstanbul Çemberlitaş Şafak Sineması’nda ortak yaptılar. Kurulda sendika başkanları ve delegeler Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu’nu (DİSK) kurma kararı aldı. DİSK’in kuruluş başvurusu 13 Şubat’ta yapıldı ve kuruluş ilan edildi.
24 HAZİRAN 1967
İLK MİTİNG Ankara’da İş Kanununu Protesto mitingi düzenlendi. Kemal Türkler, Rıza Kuas, İbrahim Güzelce gibi sendikacıların yanısıra milletvekili Çetin Altan, akademisyen Alparslan Işıklı ve bazı işçiler konuşma yaptılar.
4 TEMMUZ 1968
İLK İŞGAL Lastik-İş’in örgütlü olduğu Derby fabrikasında işveren bir başka sendikayla masaya oturmaya kalkınca işçiler fabrikayı işgal etti ve yasalarda referandum olmamasına rağmen “delil tesbiti” olarak referandum yapıldı. 950 işçinin 920’si Lastik-İş’i tercih etti.
18 Eylül 1976: DGM’ye Hayır!
12 Mart döneminin uzayan davalarının sıkıyönetimden Devlet Güvenlik Mahkemelerine nakledilmesini protesto eden DİSK, “DGM’ye hayır” kampanyası açtı. Yaklaşık 100 bin işçinin iş bıraktığı eylemde Barbaros Bulvarı’ndan Taksim’e motorize bir gösteri de yapıldı. 19 bin işçi hakkında, gösterilere katıldıkları gerekçesiyle soruşturma açıldı.
15-16 HAZİRAN 1970
BÜYÜK DİRENİŞ İktidardaki Adalet Partisi ile muhalefetteki CHP, toplu iş sözleşmesi ile Grev ve lokavt yasasını değiştirmek istedi. Söz konusu değişikliğin DİSK’in etkinlik alanını hedef aldığını söyleyen sendika, anayasal direnme hakkını kullanacaklarını açıkladı. Bu çerçevede İstanbul’un her iki yakasında büyük işçi eylemleri oldu.
17 EYLÜL 1974
ÜRETİM DURDU Ülker fabrikasında Mart ayından beri süregelen hareketlilik, işverenin DİSK’e bağlı Gıda-İş’i tanımamasıyla zirve yaptı. İşçiler üretimi durdurdu, mesai bitiminde fabrika kapılarını kaynakla kapatarak giriş-çıkışa izin vermedi. Polis gücüyle bastırılamayan direniş, sonrasında çatışmalara sahne oldu.
20 EYLÜL 1975
KİTLESEL EYLEMLER Yurtta işçilerin çoğunlukta olduğu çeşitli bölgelerde mitingler ve toplantılar gerçekleştirildi. “Demokratik Hak ve Özgürlükler İçin Mücadele Mitingleri”, İstanbul’da büyük bir güç gösterisi ile tamamlandı.
1 MAYIS 1976
İŞÇİ BAYRAMI 51 yıllık bir aradan sonra Taksim Meydanı’nda DİSK’in öncülüğünde İşçi Bayramı kutlandı. Kutlamanın Taksim’de gerçekleşebilmesinde, kısa bir süre önce ölen İbrahim Güzelce büyük pay sahibiydi.
1 Mayıs 1977: Şanlı ve Kanlı
İlki 1976’da yapılan 1 Mayıs gösterilerinin ikincisi, yüzbinlerin katılımıyla tam son bulacakken kana bulandı. Tarlabaşı yönünden bir mermi sesi duyuldu, hemen ardından meydanı çevreleyen Intercontinental Oteli, Pamuk Eczanesi ve Sular İdaresinin üstünden 2000 mermi sıkıldı. Panzerler sinyal çalarak, su sıkarak ve gürültü bombası atarak meydana daldı. Beyaz renkli bir Renault silah sıkarak kitlenin üzerine gitti ve 8-10 dakika içinde meydan kana bulandı. Büyük kısmı Kazancı yokuşunun ağzında ezilerek hayatını kaybeden 36 kişinin yanısıra yüzlerce yaralı da hastanelere taşındı.
5 MAYIS 1976
İLK MADEN GREVİ Yeni Çeltek Kömür ve Madencilik AŞ’de Yeraltı Maden-İş Sendikası’na üye 980 işçi greve başladı. Bu, madencilik işkolunda ilgili yasalar uyarınca yapılan ilk grevdi. İşçiler ve şirkette hisse sahibi konumundaki kooperatif üyesi köylüler 23 gün süren grev boyunca dayanışma gösterdiler.
14 ARALIK 1976
BÜYÜK YÜRÜYÜŞ İstanbul Belediyesi işçilerinden DİSK/ Genel-İş’e üye olanlar bir süredir alamadıkları, birikmiş vaziyetteki ücretlerini talep ederek bir direniş başlattılar. İşçilerin yürüyüşünde Vatan Caddesi, Fatih üzerinde başlayan kortej Beyazıt, Eminönü, Karaköy hattından Beşiktaş’a kadar uzanıyordu.
1 MAYIS 1977
BAYRAM VE KATLİAM İşçi Bayramı’nda DİSK’in öncülüğüyle Taksim’de gerçekleşen ikinci büyük mitinge yüz binlerce işçi katıldı. Mitingin bitiminde bayram havası, silah sesleriyle bir anda kesildi. 36 kişi hayatını kaybetti.
30 MAYIS 1977
… SIRA MESS’TE Sayısı on bini bulan DİSK/T. Maden-İş üyesi işçiler, MESS ile yapılan toplu sözleşmeler sonuçlanmayınca greve gitti. İşçiler “DGM’yi ezdik sıra MESS’te!” sloganlarıyla direndiler. İki kesimin resmen karşı karşıya geldiği direniş, Şubat 78’de sendikanın isteklerini elde etmesiyle son buldu.
22-26 Aralık 1977: Baştürk Dönemi
Birkaç yıldır yönetime eleştirilerde bulunan ve Türk-İş’ten ayrılıp yeni bir konfederasyon kurmak üzere olan beş sendika DİSK’e katıldı. 22 Aralık 1977’de Harbiye Şehir Tiyatrosunda yapılan 6. Genel Kurul’da bu sendikalardan toplam delegenin üçte birine sahip olan Genel-İş’in başkanı eski CHP milletvekili Abdullah Baştürk, Kemal Türkler’in yerine DİSK Genel Başkanı, Çağdaş Metal-İş’in başkanı Fehmi Işıklar ise genel sekreter seçildiler.
1 Mayıs 1978: Büyük Katılım
1 Mayıs 1978, DİSK yeni yönetiminin ilk büyük kitle gösterisi oldu. Katılımın yoğun olduğu gösteri sakin geçti. Önceki yıl yaşanan olaylara rağmen, Taksim meydanı ve bağlantı yolları tamamen doldu.
22 OCAK 1980
TARİŞ DİRENİŞİ Tariş fabrikalarında uygulana işçi değişimine karşı İzmir’de yılbaşından beri devam eden “meşhur direnişi” çok şiddetli geçti. Emniyet güçleri fabrikalarda arama yapacağını duyurdu; işçiler aramaya mukavemet etti. Bunun üzerine Ocak sonunda 600 işçi gözaltına alındı. DİSK şiddetin daha fazla tırmanmaması adına eylemi sonlandırdı.
1 MAYIS 1980
YASAKLAR DİSK İşçi Bayramı’nı yasakları protesto amacıyla bir miting yaparak geçirmek istedi. Ancak buna izin vermeyen sıkıyönetim DİSK üyesi sendikaları mühürledi, sendikacıları ve çalışanları gözaltına aldı.
22 TEMMUZ 1980
CİNAYET DİSK’in kurucusu Kemal Türkler öldürüldü. Evinin önünde vurularak öldürülen Türkler’i üç gün sonra yüz binler uğurladı. Türkler’in cenazesi, sağ siyasete karşı protesto havasında geçti.
11 KASIM 1980
BÜYÜK DAVA 12 Eylül darbesinden sonra DİSK üyesi sendikaların yönetimine sıkıyönetim komutanlarınca kayyumlar atandı. Yıl sonuna kadar 62 DİSK yöneticisi tutuklandı. 78 yöneticinin idamının istendiği dava 1986’da sonuçlandı ve 264 kişi 5 ila 15 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Kararlar temyiz edildi. Askerî Yargıtay 16 temmuz 1991’de davayı beraatla sonuçlandırdı, tüm yöneticiler aklandı.
22 Temmuz 1980: Türkler’in Katli
DİSK’in eski genel başkanı Kemal Türkler, 22 Temmuz 1980’de silahlı bir saldırıda öldürüldü. Maden-İş iş bırakmaya gitti. Ertesi gün DİSK’in diğer sendikalarına üye işçiler de iş bıraktı. 800 bin dolayında işçi ve 200 bin dolayında memurun eyleme katıldığı belirtildi. İş bırakmaya Türk-İş’e bağlı bazı sendikalar ve bağımsız sendikalar da katıldı. Kemal Türkler görkemli ve büyük bir gösteriyle toprağa verildi.
1477 sanık
12 Eylül’de DİSK’in taşınır taşınmaz mal varlıklarına el kondu, 67 yönetici tutuklandı, 52’si hakkında (sonra 78’e çıktı) idam istendi ve toplam 1477 sanıklı bir dava açıldı. İddianame 67 günde okundu, Genel Başkan Abdullah Baştürk’ün sorgusu ise 109 gün sürdü.
