Sedat Simavi’nin çıkardığı Güleryüz dergisi, Millî Mücadele’nin çetin zamanlarında Mustafa Kemal’in yanında yer alan tek mizah yayınıydı. Kurtuluş Savaşı’nın zafere giden yollarını, Mustafa Kemal’in gün gün cumhuriyete uzanan yıllarını derginin destansı kapaklarında takip etmek mümkün. Halka moral aşılayan, Mustafa Kemal’e güç katan bir yayın.
Bundan 100 yıl önce, 14 Ağustos 1923’te yayınına son veren Güleryüz mecmuası, 29 Ekim’de ilan edilecek cumhuriyetin ve Mustafa Kemal’in yanında inatla yer alan yegane mizah mecmuasıydı. Belki cumhuriyetin ilanından hemen önce yayınını sonlandırmıştı ama yeni ülkenin temellerinde Güleryüz’ün renkli ve yürekli çizgilerinin payı hiç yadsınamayacak ölçüdeydi. Mürekkebiyle, renkli-resimli çizgileriyle cepheye, Millî Mücadele’ye moral taşıyan destansı bir dergiydi. İlk sayısının çıktığı 5 Mayıs 1921’den son sayısının çıktığı 14 Ağustos 1923’e kadar toplam 122 sayı, 2 ek sayı (Pazartesi fevkalede-i mahsusası) 1 fevkalade nüsha (İyd-i Millî nüsha-i fevkaladesi) yayımlanmıştı.
“Güleryüzün İlk Sözü” yazısı
5 MAYIS 1921
Diken’li yollardan Güleryüz’lü günlere
Sedat Simavi’nin (1896-1953) 30 Ekim 1918’de çıkarmaya başladığı ve Ankara hükümeti ile Mustafa Kemal’i destekleyen Diken mizah mecmuası, 11 Mart 1921’de 72. sayısında kapandı. Aradan 2 ay geçmeden 5 Mayıs 1921’de 25 yaşındaki genç Sedat Simavi bu defa yeni, güleryüzlü bir Türkiye’yi müjdeleyen Güleryüz mecmuasıyla okura merhaba diyecekti.
“Her hafta Perşembe günleri çıkar, mesleğinde müstakil, edebî, siyasî, milliyetperver, Türk mizah gazetesidir” lejandlı Güleryüz’ün ilk sayısının kapağı, derginin 1921’deki pozisyonuna dair adeta bir mesajdı. Sedat Simavi çizimli kapakta, cephede atının üstünde kalpaklı Gazi Mustafa Kemal, 4 satırlık bir Faruk Nafiz Çamlıbel şiiriyle yer almıştır: “Nabzında bir iman vuran kanınla / Bu ziya görmeyen ufka yükseldin / Bilmem ki semadan yüksek alnınla / Güneşler doğduğu yerden mi geldin?”
İlk sayının ikinci sayfasında “Güleryüzün İlk Sözü” başlıklı şiirde Sedat Simavi, derginin mecmuasının mottosunu şiire döker: “Kârîlerim, bu ölümlü dünyaya / Henüz bugün açıyorum gözümü! / Dalıyorum bir sevimli rüyaya: / Dinleyiniz benim bu ilk sözümü! / “Güleryüzüm, somurtganlık istemem, / Ne söylesem inan olsun, şakadır? / Sözlerimde ne keder var, ne elem, / Bazı ciddi bile dursam: cakadır! / Ey kârîm, ey kârîm, dikkat et: / Her sayfam nazım, nesir dolacak. / Güleryüzün her nüshası bir demet, seneliği koca bir cild olacak!”
26 MAYIS 1921
‘Çok bakma hemşerim (sonra) rüyana girer!’
Derginin 26 Mayıs 1921 tarihli 4. sayısının kapağında Galata Köprüsü’nde elindeki Mustafa Kemal resimli kartlarını düşman askerine gösteren fesli bir Türk vatandaşı vardır. Çizimin altında şöyle yazmaktadır: “Köprü üzerinde Mustafa Kemal Paşa’nın kartpostalları. Çok bakma hemşehrim rüyana girer”.
Güleryüz dergisi Yusuf Ziya Ortaç, Orhan Seyfi Orhon, Süleyman Nazif, Yakup Kadri, Yahya Kemal, Rıza Tevfik, Ercümend Ekrem Talu, Fazıl Ahmet Aykaç, Necdet Rüştü Efe, Selami İzzet Sedes, Celal Nuri İleri, Reşat Nuri Güntekin gibi döneminin önemli yazarlarını bünyesinde toplar. Kapak çizimlerinin çoğunda Sedat Simavi imzası vardır.
Yazar Cevat Şakir (1890-1973) nam-ı diğer Halikarnas Balıkçısı da, gerek kapak gerekse iç sayfa çizimleriyle derginin müstesna çizgilerine renk katar. Yine 4. sayının 8. sayfasında Cevat Şakir imzalı karikatürde, Yunan bayrağı yerine Türk bayraklarının dalgalandığı, Yunan Kralı 1. Konstantin’in (1868- 1923) resminin indiği ve Mustafa Kemal resminin duvarlara asıldığı bir çizim bulunur.
8 EYLÜL 1921
Hem kalemle hem fırçayla hem de espriyle tokatladı
Güleryüz özellike Yunan Kralı’na ve Yunan medyasının propagandasına karşı sert bir mizah uygular. 8 Eylül 1921 tarihli 19. sayının kapağında Mustafa Kemal Paşa ile İsmet Paşa, Yunan Kralı Konstantin’in “kafasını açmış” konuşurken tasvir edilmiştir: “ İsmet Paşa: Ne o paşam kafasının içinde ne arıyorsun? Mustafa Kemal Paşa: Akıl arıyorum. Bulamıyorum. Dipsiz kiler boş ambar”.
Münir Süleyman Çapanoğlu (1894-1973) Basın Tarihimizde Mizah Dergileri kitabında, Güleryüz’ün bu tavrına da değinir: “Güleryüz karikatürleri ve resimleriyle hem güldük, dudaklarımız arasında kahkaha demetleri çözülüp dağıldı hem de millet olarak hıncımızı ve kinimizi aldık. Millî Harekat sıralarında Atina mizah gazetelerinde Türklüğe saldıran, Anadolu harekatıyla alay eden mizahi yazılar çıkıyor karikatürler yayımlanıyordu. Bu ‘havlamalar’a cevap veren, Sedat Simavi Bey’in Diken’leri, Güleryüz’leri oldu. Onun kalemi ve fırçası Yunan Kralı Konstantin’i karikatürize etti. Trikopis’i tefe koydu, Papulas’ı mizah adesesinden geçirdi, Beyoğlu’nun sözüm yabana mizahçılıklarına meydan okudu. Hem kalemle hem fırça ile hem espri ile tokatladı. Ve bu vazifeyi ve kahramanlığı basınımızda yapan tek ‘insan’ oldu”.
EKİM 1921
Zaferden 1 yıl önce İzmir’in kurtuluşu müjdesi!
26. sayı fevkalade bir İzmir zafer sayısıdır. 9 Eylül 1922’de İzmir’in kurtuluşundan 1 yıl önce, 1921 Ekim ayının son haftası çıkan sayı, cepheden gelen umutlu haberlere, muhteşem bir kapakla destek vermektedir. Logonun altında “Zafer ve galibiyet nüsha-i fevkaladesi” lejandıyla çıkan kapağın altında ise şöyle yazmaktadır: “Arslan Anadolu iki senelik acı bir hicran-ı muvakatten sonra o güzel İzmir’ine kavuşuyor”. Güleryüz adeta 1 sene öncesinden İzmir’in kurtuluşunu müjdelemektedir. Güleryüz’ün öncü zafer sayısından sonra, İzmir’in kurtuluşu üzerine 1 yıl arayla nefis bir kapak daha gelecektir.
6 NİSAN 1922
Adım adım zafere ve cumhuriyete doğru
Millî Mücadele direnişten zafere doğru ilerlerken, Güleryüz dergisi de halkı zafere ve kurtuluşa hazırlar; özel sayılar ve kapaklarla morali yüksek tutar.
Derginin 23 Şubat 1922 tarihli sayısının kapağı bayraklarla donatılmış ve İstiklal Harbi kahramanlarına selam durulmuştur.
6 Nisan 1922 tarihli 49. sayı ise zaferin müstesna bir öncü sayısıdır. “Edirne’den Anadolu’ya” başlıklı kapakta modern bir Türk kadını Türk bayrağını ve zafer çelengini Edirne kapılarına taşımaktadır.
MAYIS 1922
Mustafa Kemal’e tebrik
Derginin 56. sayısı bayram özel sayısıdır. “Paşamıza bayram tebriki” başlıklı kapakta Mustafa Kemal ilk defa derginin kapağında bir çizim olarak değil bir fotoğrafıyla yer alır.
14 EYLÜL 1922
‘Çorbacının ordusunu Akdeniz’e attık biz’
22 Haziran 1922 tarihli 60. sayısına kadar haftalık ve Perşembe günleri çıkan Güleryüz, bu tarihte format değiştirip gazete boyuna geçer; okurlardan gelen sayısız talep üzerine Pazartesi ve Perşembe günleri olmak üzere haftada iki kere yayımlanmaya başlar. 66. sayısından sonra ise tekrar haftada bir defa ve Perşembe günleri çıkmaya devam eder.
1922 Eylül’ünün ikinci sayısı yine eşsiz bir sayıdır. 14 Eylül 1922 tarihli 74. sayı, İzmir’in kurtuluşunu taçlandıran bir kapakla piyasaya çıkar. Ay yıldızlı kurtuluş ve zafer sayısının kapağının tam altında “Sevgili İzmirimizin Şanlı Orduya Teşekkürü” yazmaktadır. Alttaki sağ ve sol blokta ise “Çileli” imzasıyla “Gelin İzmir” şiiri yer alır. İlk dizeleri şöyledir: “Güzel İzmir üç yıl evvel düşman seni almıştı / Zehir sızan hançerini yüreğine salmıştı / O yemyeşil bağlarına hırsız gibi dalmıştı / O hırsızı bir hamlede önümüze kattık biz / Çorbacının ordusunu Akdeniz’e attık biz!”
17 TEMMUZ 1923
Sulh yapmak ve saadet bahşetmek vazifesi
Cumhuriyete giden yolda Mustafa Kemal Paşa’nın Güleryüz’ün kapağında çizildiği son sayı 17 Temmuz 1923 tarihlidir. Bu 118. sayıda Paşa meclis kürsüsündedir. Cumhuriyeti ilan etmesine 3 ay kala derginin kapağından yeni seçilen mebuslara şöyle seslenmektedir: “Kahir meclisi teşkil eden arkadaşlarınız İstiklal Harbi’ni yaptılar ve millete zaferi hediye ettiler. Sulh yapmak ve memlekete saadet bahşetmek vazifesi de size düşüyor. Bakalım siz de onlar kadar memlekete nafi (yararlı) olabilecek misiniz?”
14 AĞUSTOS 1923
Cumhuriyete doğru son çıkan sayı
Sedat Simavi’nin çıkardığı Güleryüz dergisi 14 Ağustos 1923 tarihli 122. ve son sayısıyla okura veda eder. Dergi, yayın hayatı boyunca cumhuriyetin ilanını göremese de cumhuriyeti toplum nezdinde hazırlamış; olağanüstü zafer ve Mustafa Kemal Paşa kapaklarıyla çok zor bir dönemde milletin moralini yüksek tutmuştur. Güleryüz, döneminin bu özellikleri taşıyan tek mizah gazetesi olarak adını tarihe yazdırır.
MAYIS 1921-AĞUSTOS 1923
Mustafa Kemal Paşa’nın mücadelesi
Güleryüz dergisinin sırasıyla 67. , 70. , 78. , 83. , 109. , 110. , 112. ve 118. sayılarında Mustafa Kemal Paşa, çizimlerle kapakta yer almış; onun gerek içeride gerekse dışarıda mücadele ettiği kişi ve gruplar -ti’ye alınmıştı.
