Gazete ve dergileri, kısacası basını kontrol altında tutmak, öteden beri siyasi iktidarların fonksiyonları arasındadır. 1943’te toplanan üst düzey devlet bürokratları, hangi dergi/mecmuanın maddi olarak destekleneceğine, hangilerinin uyarılacağına karar vermişler ve bunu rapor olarak devrin başbakanı Şükrü Saracoğlu’na sunmuşlardı.
İlk gazetemiz Takvim-i Vekayi’den (1831) bu yana basınımız genellikle devletin yanında durmuş; yönetici bürokratlar da kendilerine yandaş bulmak hususunda pek zorlanmamıştır. Devlet görevlileri mevcut yayınları “işe yarar/yaramaz” gibi ölçütlerle değerlendirmiş, bunlara yapılan yardımları düzenleyerek basını kontrol altında tutmuşlardır.
20 Aralık 1943 tarihinde konuyla ilgili bir toplantı gerçekleştiren bürokrat heyetinde de şu isimler vardır: Maarif Vekili (Millî Eğitim Bakanı), CHP İdare heyeti azası, Maraş Milletvekili Hasan Reşit Tankut, Matbuat Umum Müdürü (Basın Yayın Genel Müdürü) Selim Sarper, Emniyet Umum Müdürü, Osman Sabri Adal, Adliye Vekâleti Ceza İşleri Umum Müdürü Naki Yücekök, Matbuat Umum Müdürlüğü, İç Matbuat Müdürü Server İskit, CHP. İdare heyeti üyelerinden Nafi Atuf Kansu ve Kasım Gülek.
Hazırlanan basın raporunda şöyle denmektedir: “Türkiye’de çıkmakta olan fikir ve sanat organlarının bilhassa son zamanlarda, inkılabımızın ana prensiplerini bayrak halinde ele alarak fakat ayrı temayüllü ve sert neşriyat yapmaları dolayısiyle bu ehemmiyetli meseleyi etraflı bir şekilde incelemek üzere toplanmasını emir buyurduğunuz komisyon on gün içinde müteaddit toplanmalar yapmıştır. İncelemelerimizi, önce umumi durumu hulasa etmek, meseleye ilgisi olan kanuni ve idari cihetleri göstermek ve nihayet, alınacak tedbirler hakkında kısa mütalaalarımızı arzetmek suretiyle tertipledik”.
Bu heyet oldukça kapsamlı raporlar hazırlamış ve hazırladıkları bu raporları “Şükrü Saraçoğlu, Sayın Başvekilimiz” hitabıyla devrin başbakanına sunmuştur. Raporun hazırlandığı tarihte bu heyetin saptamasına göre özel olarak 112 dergi çıkmakta, bunlardan 73’ü İstanbul’da, 18’i Ankara’da, 5’i İzmir’de, diğerleri ise çeşitli illerde yayımlanmaktadır. Geniş bir yelpazede bütün dergileri gözden geçiren bu üst düzey heyet sağcı veya solcu bütün dergileri incelemiş, haklarında bilgiler toplamış ve dönemin başbakanına hem dergi hem de çıkaran şahsiyetler hakkında bilgi sunmuştur.
Çıkmakta olan önemli dergiler ve bunlara yapılacak devlet yardımı konusunda, raporda şu satırlar yer almaktadır:
“… 4 Temmuz 1944’te çalışmalara devam edilerek Maarif Vekaleti ve CHP. Genel Sekreterliği tarafından yardım kasdiyle abone olunan mecmualar hakkında aşağıdaki kararlar alınmıştır.
1. Akbaba İstanbul’da Yusuf Ziya Ortaç tarafından neşredilen haftalık Akbaba mecmuasına yardım edilecektir. Ancak bu mecmuanın açık saçık resim neşretmemesi kendisine yazılacaktır.
2. Çınaraltı Orhan Seyfi Orhon’un neşrettiği Çınaraltı mecmuasına son hadiseler dolayısıyla şimdilik yardım edilmeyecek ve bir ay zarfında neşriyatı yakından takip edilerek Ağustos içtimasında bir karara bağlanacaktır.
3. Yeni Kültür Kâzım Nami Duru tarafından çıkarılan Yeni Kültür mecmuasının neşriyatı tatmin edici mahiyette görülmediğinden şimdilik yardım edilmemesine karar verilmiştir.
4. Çığır Hıfzı Oğuz Bekata tarafından neşredilen bu mecmuanın vaziyeti de tetkike tabi tutulmuştur. Mecmuanın ismi altındaki “Milliyetçi Dergi” ibaresi son hadiseler dolayısiyle iltibası davet edeceğinden, Altıok’tan meselâ, inkılapçılık, halkçılık ve milliyetçilik prensiplerinden herhangi birisini alıp meslek ifade eden bir şekilde söylemesi doğru olmadığı gazete sahibine yazılacaktır.
5. Siyasi İlimler Ankara’da Hasan Şükrü Adal ve Hasan Refik Ertuğ tarafından müştereken çıkarılan Siyasi İlimler mecmuasının neşriyatı kanunî görüldüğünden yardım mikdarının fazlalaştırılmasına ve bir takdirname itası için Maarif Vekâleti nezdinde teşebbüste bulunulmasına karar verilmiştir.
6. Varlık Ankara’da Yaşar Nabi tarafından neşredilen Varlık mecmuası için de Çığır mecmuasına yapılacak temenninin aynen yapılması muvafık görülmüştür.
7. Yeni Adam İstanbul’da İsmail Hakkı Baltacıoğlu tarafından neşredilen Yeni Ada mecmuasına münasip bir miktar yardım yapılmasına karar verilmiştir.
8. Yücel Muhtar Fehmi ve arkadaşları tarafından tesis edilen ve muvakkat bir tatil devresinden sonra tekrar intişara başlıyan Yücel mecmuasına münasip miktarda yardım edilmesine karar verilmiştir.
9. İstanbul İstanbul Halkevlerinin organı olan İstanbul mecmuasına yardım yapılması muvafık görülmüştür.
10. Yarım Ay Mecdi Derviş tarafından neşredilen Yarım Ay mecmuasının neşriyatı tatamin edici mahiyette görülmediğinden satın alınmasından sarfınazar edilmiştir.
11. Deniz İstanbul’da Kaptanlar Cemiyetinin organı olarak neşredilen Deniz mecmuasından muayyen bir miktar satın alınması muvafık görülmüştür.
12. Yeşilay Yeşilay Cemiyeti tarafından çıkarılan Yeşilay mecmuasının neşriyatı faideli bir mahiyette görülmüş olduğundan yardım yapılması muvafık görülmüştür.
13. Savaş Faik Türkmen’in çıkardığı Savaş mecmuasının neşriyatı mevzuu ile mütenasip olmadığı anlaşıldığından şimdilik yardım edilmesi doğru görülmemiştir.
14. Memur-Muhasip Yusuf Kenan tarafından çıkarılan Memur-Muhasip mecmuasından münasip bir miktar satın alınması muvafık görülmüştür.
15. Endüstri İzmir’de çıkan bu teknik mecmuadan münasip bir miktar satın alınmasına karar verilmiştir.
16. Demet Bursa’da çıkan Demet mecmuasının neşriyatı değer kıymete henüz yükselmiş olmadığı için yardım edilmesi doğru görülmemiştir.
17. Millet Ankara’da Hüseyin Avni Göktürk tarafından çıkarılan Millet mecmuasının neşriyatı, esaslı bir tetkike tabi tutulduktan sonra bir karara varılacaktır.
18. Biz ve Dünya İstanbul’da Şekip Engineri tarafından çıkarılan bu siyasi mecmuanın neşriyatı faideli mahiyette görüldüğünden yardım edilmesine karar verilmiştir.
19. Yurt İstanbul’da intişar eden bu mecmuanın neşriyatı kifayetsiz görülmüş olduğundan şimdilik yardım edilmemesine karar verilmiştir.
20. Aylık Ansiklopedi Server İskit tarafından neşredilen bu Aylık Ansiklopedi faideli mahiyette görülmüş olduğundan yardım edilmesine karar verilmiştir.
