Yediden yetmişe tüm İstanbulluların evlerinin duvarlarına astıkları takvimdir “Saatli Maarif”. Ön yüzünde günün bilgilerini, ezan vakitlerini bildiren takvimin alt kısmında önemli bir söz, kıymetli bir vecize yer alır. Arka tarafında mutlaka bir fıkra, seçilmiş bir şiir, “günün tarihi” başlıklı bir bölüm, nasihat içeren paragraflar ve faydalı bilgiler ve yemek listesi bulunur.
Türk basının kalbi Bâbıâli’de yeni yıl denince ilk akla gelen takvim, ajanda, cep muhtırasıdır. Gelecek yılın resmî ve özel tatil, bayram, önemli günlerini belirleyen, tatilleri veya çalışma günlerini saptayan duvar, cep ve masa gibi tanımlarla çeşitlenen takvimler, ajandalar hummalı bir faaliyetle yıl sonunda Bâbıâli’de basılırdı. Takvimleri yılbaşına yetiştirme telaşı yayınevlerinde ve matbaalarda görülür, hissedilirdi.
Bâbıâli’nin takvim yayımlamakla ünlenen matbaacı ve yayıncı aileleri vardı. Ebuzziya’lar, Uluğ’lar, Tutya’lar, Hacı Kasım’lar İstanbul’un ünlü “takvimci” aileleriydi. Bu yayınevleri içinde Bâbıâli’deki ilk kitapçı Hacı Kasım Efendi’nin kurduğu Maarif Kitaphanesi, takvim konusundaki en şöhretli yayınevidir.
Saatli Maarif Takvimi’nin doğduğu Maarif Kitaphanesi’nin bugünkü dükkanı.
Maarif Kitaphanesi Bâbıâli’de bugün de yayın yapan en eski kurumlardan biri. İlk Türk kitapçılarından Hacı Kasım Efendi tarafından kurulan (1895) kitaphanenin ilk yeri Hakkâklar çarşısındaydı (bugünkü Sahaflar Çarşısı); birçok yer değiştirerek şimdiki yerine geldi. Müesseseyi Hacı Kasım’ın oğlu Naci Kasım (1883-1963) geliştirdi. Harf devriminden sonra (1928) yarısı eski harfler, yarısı Latin harfleriyle, sonra bütünü Latin harfleriyle ilk kitaplar, Maarif Kitaphanesi tarafından yayımlandı. Çıkardığı “Saatli Maarif Takvimi” Türkiye çapında ün kazandı ve tutuldu. Takvimler, dinî kitaplar, halk masalları, çocuk kitapları, divanlar, çeşitli lûgatler, ajandalar yayımladı. Uzun yıllar Naci Kasım’ın kızı Menije Kasım tarafından yönetilen kitabevi daha sonraları Aydın Geylani Hanımefendi tarafından idare edilmiştir. Şimdi beşinci kuşaktan Ahmet Geylani tarafından halen Babıâli’de asırlık dükkanlarında yayın faaliyeti sürmektedir.
Ordumuzun Zafer Kitabeleri (Cemal Nadir ile, İstanbul Şark Kütüphanesi, 184 s., eski Türkçe); Öz Türk Diline Anahtar. Osmanlı Dilinde Kullanılan Kelimelerin Türkçe Karşılığı (M. Salahaddin ile, İstanbul, 1934, Maarif Kitaphanesi, 25s.); İcrada Para Tediyesinin Islahı (İstanbul, 1938, 5s.); Türk Alfabesinin Islahı. Türk Dili ve Türk Dili Diksiyoneri (İstanbul, 1939, 49 s.); Teşkili Temenni Edilen Çocuğu Koruma Cemiyeti Nizamnamesinin Ana Hatları (İstanbul 1940, 4s.); İstanbul İranlılar Hayır Cemiyeti Üyelerine Muhtıra (İstanbul, 1948, 19 s.) isimli eserlerin sahibi Naci Kasım eğitim ve kültür alanında çok büyük hizmetlerde bulunmuş bir kişiydi.
Pedagojide İhtilaladlı kitabın yazarı İsmail Hakkı Baltacıoğlu kitabının başına bir sunuş yazısı yazarak çalışmasının Naci Kasım’a ithaf etmiştir.
Klas ve klasik Saatli Maarif Takvim’leri hem içeriği hem de tasarımıyla bir klasik olmuştu.
“Eğitim dâvasındaki en son düşüncelerimi taşıyan bu yeni eserimi 10 Mart 1963’te Allah’ın rahmetine kavuşan Maarif Kitaphanesi sahibi Naci Kasım’ın ruhuna armağan ediyorum. O Naci Kasım ki milletinin kitapla kalkınacağına inanmış, ülküsünü gerçekleştirmek için bütün ömrünü harcamış, kitap basmış, kitap yaymıştır. Bizde Naci Kasım anısı bir uyarıcı, bir yetiştirici anısıdır. Naci Kasım’ın bu ardsız, arasız cihadı gözlerini kaybedinciye kadar sürmüştür. Gözlerini kaybettikten sonra da durmamış, ölümüne kadar sürmüştür. Naci Kasım’ın hizmeti ölümüyle de sona ermemiştir. Çünkü kendisi gibi bir millet adamı olan babası rahmetli Kasım Efendi’den aldığı ahlâk, ülkü mirasını çocuklarına bırakmıştır. Şimdi bu çocuklar babalarının, dedelerinin yolunda yürüyorlar”.
Baltacıoğlu, bu şekildeki ihtafını “Naci Kasım! Nur içinde yat” diyerek bitirir.
Bu yayınevi’nin hemen hemen her İstanbullu ailenin evine giren yayını ise “Saatli Maarif Takvimi”dir. Yediden yetmişe tüm İstanbulluların evlerinin duvarlarına astıkları duvar takvimidir “Saatli Maarif”. Önyüzünde günün bilgilerini, ezan vakitlerini bildiren takvimin alt kısmında önemli bir söz, kıymetli bir vecize yer alır. Arka tarafında mutlaka bir fıkra, seçilmiş bir şiir, “günün tarihi” başlıklı bir bölüm, nasihat içeren paragraflar ve faydalı bilgiler vardır. Her bir takvim yaprağının arka yüzünde bir yemek listesi bulunur. Yaşlıdan gence bütün insanların ilgiyle okuyacağı bir ansiklopedi gibidir “Saatli Maarif Takvimi”.
Bu takvimin duvar tipinde olanının dışında “Saatli Cep Takvimi” adıyla basılanları da vardır. Yaklaşık 48/64 sayfa ölçüsünde basılan bu cep kitapçıkları pek çok bilgi içerir.
İlk yıllarda “Malumât-ı Medeniyye ve Tarihiyyeyi Hâvi Muhtıralı Cumhuriyet Takvimi” (1341/1925, İstanbul, Necm-i İstikbal Matbaası, 120 sayfa, 1 harita) ve “Muhtıralı ve Haritalı Hayat Takvimi” (Yeni Yılın Ansiklopedisi, İstanbul, 1938); Mükemmel-“Malumatlı, Muhtıralı Maarif Takvimi (İstanbul, 1941) isimleriyle değişik türde takvim üreten bu yayınevi, gerçek şöhretini “Saatli Maarif Takvim”leriyle sağlamıştır.
