20. yüzyıl başlarında adını duyuran Avusturyalı Carl Schlechter, 1910’daki unvan maçında Lasker’le berabere kalmış ve kurallar gereği dünya şampiyon olamamıştı. Pozisyonel oyunun dehası ve “stilsiz” denilen evrensel bir stile sahip oyuncu neredeyse tüm rakiplerini yenmiş, ancak 1918 sonlarında dünyayı kasıp kavuran İspanyol Gribi’ne kaybetmişti.
Dünyayı kasıp kavuran salgınlarda ölen ünlü bir satranççı var mı? Corona günlerinde diğer tüm meslek dallarında, spor branşlarında olduğu gibi akla gelen ilk soru bu. Covid-19’dan ölen benim bildiğim unvanlı bir oyuncu yok ama tarihe bakarsak dünya şampiyonu olamamış isimlerin en başında gelenlerden birinin, Avusturyalı Carl Schlechter’in İspanyol Gribi döneminde, 1918’de öldüğünü görmekteyiz.
1874 Viyana doğumlu satranççı Schlechter, 64 karenin en şanssız isimlerinden biriydi. Genç yaşta tanıştığı satrançta daha ilk turnuvalarında başarı kazanmaya başlayan oyuncu, 19. yüzyılın sonunda Harusek ve Géza Maróczy’yle birlikte Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun en önemli isimlerinden biri hâline geldi. 1902’de ikili maçta başka bir dünya şampiyonu adayı Leh asıllı Fransız Dawid Janowski’yi 7.5-2.5 yenen Schlechter, ilk önemli turnuva başarısını Viyana 1905’i tek başına alarak kazandı. Bunu, Ostend 1906’yı Ossip Bernstein’ın önünde birinci bitirmesi izledi.
Schlechter o yıllarda büyük turnuvalarda tabelanın üstlerinde yer almasına rağmen, dönemin en büyük oyuncusu Emanuel Lasker’in halefi olarak Siegbert Tarrasch, Akiba Rubinstein ve hatta Géza Maróczy’nin ardında gösteriliyordu.
Prag 1908’i Duras’la eş puanda kazanan Viyanalı oyuncu, tam bu noktada Lasker’e meydan okudu. Lasker’in dikte ettiği kurallar gereği dünya şampiyonu adayının hâli hazırdaki şampiyona karşı 2 farkla galip gelmesi gerekliydi. 1910’da gerçkleşen unvan maçında, Schlechter 5-4 öndeyken son oyunda beraberlik yetmediğinden eşitliğe razı olmadığı bir partiyi kaybetti ve 5-5 ile unvan Lasker’de kaldı. Bu, dünya satranç tarihinde ilk berabere biten şampiyonluk maçıdır (1951’deki Mikhail Botvinnik-David Bronstein karşılaşması da aynı akıbeti paylaşacaktır).
1911 San Sebastian Turnuvası, José Raúl Capablanca’yı ortaya çıkarırken, aynı yıl Schlechter – Tarrasch maçı da berabere bitiyordu. Schlechter bu tarihten itibaren Rubinstein’ın gölgesinde kalmaya başladı. Makus talihinin son dönemecinde, 1918’de Rubinstein’a 3.5-2.5’luk skorla kaybeden oyuncu; aynı yıl Kosice’de Richard Reti ve Milan Vidmar’ın ardından yine genç yaşta ölecek olan Gyula Breyer’le 3. lüğü paylaştı.
1. Dünya Savaşı’nın son senesi 1918, İspanyol Gribi’nin patladığı yıldı. Fransa üstünden İspanya’ya kayan pandemi, bir çok kaynağa göre Avrupa’da en çok Almanya ve Avusturya’yı etkilemiştir. Sovyetler’in hegemonyası altında spora dönüşen satranç, 2. Dünya Savaşı öncesi daha ziyade entellektüel bir aktiviteydi. Narin fiziğiyle kafe ortamlarının salon adamı Schlechter, elinden düşmeyen purosuyla İspanyol Gribi’nden hayatını kaybetmiştir. Birçok kaynak Viyanalı yıldızın vefatını fakirlik ve kıtlığa bağlı olduğunu öne sürmüştür. Onun fevkalade aktif geçirdiği 1918’de topladığı para ödülleri olduğu ve aynı yıl Budapeşte’de hem para ödülü aldığı hem de verdiği simültane sonrası kendine nakten ödeme yapıldığı bilinmektedir. Schlechter, salgın altındaki Budapeşte’de İspanyol Gribi-zatürreden hayatını kaybeder.
Lasker, “Schlechter’in stili yoktur” derken, aslında onun her açıdan mükemmel, evrensel bir stile sahip olduğunu kastetmekteydi. Yine de onun oyununu illa bir kategori altına sokacaksak, “pozisyonel oyunun dehası” diyebiliriz.
115 YILLIK BİR KLASİK
‘Taş Duvar’ nasıl delinir?
Carl Schlechter -Walter Yon, Wuppertal 1905, Hollanda Savunması/Taş Duvar Varyantı 1.d4 d5 (Günümüzde ‘Taş Duvar’ yapmak isteyenler, Siyah kareleri daha dikkatli kullanan 1…e6 2.c4 f5 3.g3 Af6 4.Fg2 c6! 5.Af3 d5 hamle sırasını tercih eder) 2.c4 e6 3.Ac3 f5?! (Tarrasch,Yarı-Slav vb. gibi Kabul Edimeyen Vezir Gambiti devamyolları daha uygundur) 4.Af3 c6 5.Ff4! Fd6!? 6.e3!? Af6 7.Fd3 Vc7!? 8.g3!? (8.Fd6 Vd6 sonrası Siyah için siyah kareler zayıflasa da Beyaz gerilimde ısrarcı) 0-0 9.0-0 Ae4 10.Vb3 Şh8 11.Kac1 Ff4? (Hat açtırmayan 11…Ve7 gerekliydi.) 12.ef4 Vf7!? (Yon 12…Ve7 13.Kfe1’i beğenmiyor.) 13.Ae5 Ve7 Beyaz’ın siyah kareler zafiyetini işlemesi için konumu açması şart! (diyagram) 14.Fe4! fe4 15.f3! ef3 16.Kce1 Vc7 17.Va3 Şg8 18.Kf3 Aa6!? (Yon 18…Ad7 19.Ve7 Ae5 20.Vc7 Af3 21.Şf2 Ae1 22.Şe1 ile oluşabilecek konumu kötü Fil’in oyuna girememesi yüzünden reddediyor. 22…dc4? 23.Ae4 At’ın yaklaşmasıyla durumu daha da kritikleştirir) 19.b3! (19.c5 b6!) Vd8 20.c5! (Schlechter tüm pozisyonel nüansları lehine kullanıp siyah karelere hakim oldu) Ac7 21.Vb2 Fd7 22.Vc2 Ve7 23.Kef1 Kae8 24.g4 Fc8 25.Kh3! (25…h6? 26.Ag6 ile gelecek beynel Siyah’ı bir eri daha beyaz kareye sürmeye itiyor) g6 26.b4 Vf6 27.Khf3 Ke7 28.a4 a6 29.Ad1 Kg7 30.Ae3 Ve7 31.g5 (Beyaz g6 sürüşüyle zayıflayan f6 ve hatta h6 karelerini kullanmaya hazır) Fd7 32.A3g4 Fe8 33.Ah6! (33.Af6? Kf6! 34.gf6 Vf6 ve kaliteye karşı kompansasyonu olan Siyah’ın konumu daha dirençli hale gelir) Şh8 34.Ve2 Vd8 35.Aeg4 Fd7 36.Ve5 Ae8 37.Kh3 Vc7 38.Af6 Ve5 (38…Fc8 ile gerilimi muhafaza etmek de imkansızdı. 39.Kff3! sonrası a) 39…Ve7 40.Ah7 Şh7 41.Af5 b)39…Vd8 40.Ah7 Şh7 41.Af5 hemen kazanırken c) 39…Fd7 40.Ahg4 Fc8 41.Ah7! Ve5 42.Af6 mata gider) 39.fe5 Ke7 40.Khf3 Af6 41.Kf6 Kf6 42.ef6 (Bu kez diğer bir siyah kare olan e5 Beyaz At’a açılmakta) Ke8 43.Af7 Şg8 44.Ae5 Kd8 45.Şg2 Şf8 46.h4 Fe8 47.Şf3 Ff7 48.Şf4 Şe8 49.Kb1 Şf8 50.b5 Siyah terkeder, çünkü Beyaz açılan b hattından içeri girecektir: 1-0
