1915’teki Çanakkale muharebelerinden sonra, Türk ve Avustralyalı askerler bu defa Kore’de ama aynı safta çarpıştılar. 35 sene sonra yeniden kurulan dostluğun hatıraları ve görsel hafızası…
Kore Savaşı’nın başka bir yönünden bahsedeceğim bu yazıda. Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’nin NATO’ya katılabilmek için asker gönderdiği bu savaş beklenmeyen yakınlaşmalara da neden oldu.
Avustralya ve Yeni Zelandalılar, yani Anzaklar, Gelibolu Yarımadası’na çıkarma yaptıkları 25 Nisan 1915’in yıldönümlerini Anzak Günü olarak kutlarlar, o gün savaşlarda kaybettikleri askerleri onurlandırırlar. Kore Savaşı’na kadar hiçbir Türk temsilcisi yurtdışında yapılan törenlere resmî olarak katılmadı. 1952’de Kore’de yapılan törende Anzaklar bir Türk subayını, Tuğgeneral Namık Argüç’ü ağırladılar.
Aynı yılın Eylül ayında, Avustralya Gazi İşleri Başkanı George Holland, Kore’ye geldiğinde, Avustralya birliklerinin Kore’deki komutanı Tuğgeneral I. R. Campbell ile 3. Tugay Komutanı Tuğgeneral Sırrı Acar’ı karargâhında ziyaret etti. Askerlerimizin hazırladığı panoda ay-yıldız ve ortasında küçük bir kangurunun yer aldığı Avustralya kıtası vardı. Panodaki “Atatürk’ün çocukları, beraberiz” yazısı Çanakkale’nin unutulmaz kumandanı Mustafa Kemal Atatürk’ün Şükrü Kaya’ya söylettiği sözlere göndermedir: “Bu memlekette kanlarını döken kahramanlar! Burada bir dost vatanın toprağındasınız. Huzur içinde uyuyunuz. Sizler Mehmetçikle yan yana koyun koyunasınız… Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Gözyaşlarınızı siliniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Huzur içindedirler. Onlar bu toprakta canlarını verdikten sonra artık bizim evlatlarımız olmuşlardır”.
Ertesi yıl Kore’de yapılan Anzak Günü törenlerine Türk komutanlar da katılır. 3. Tugay Komutanı Tuğgeneral Sırrı Acar, İngiliz ve Avustralyalı meslektaşlarının arasında Anzak Günü resmî geçidini selamlar.
1953’te Türk Hükümeti ilk defa yurtdışındaki Anzak törenlerine temsilci göndermeye karar verdi. 25 Nisan’da, aralarında Tokyo Türk İrtibat Heyeti Başkanı Korgeneral Rüştü Erdelhun ve kendisi de Çanakkale gazisi olan, Kore Türk Silahlı Kuvvetlerinden Albay Daniş Karabelen’in olduğu yedi kişilik bir heyet, Gazi İşleri Kurumu’nun davetlisi olarak Avustralya’daki Anzak törenlerine katıldı. O gün Avustralya’da yayımlanan gazetelerin (örneğin Canberra Times, The Advertiser) ilk sayfalarında ziyaretçi Türk subaylarının resimleri yer aldı. Ziyaretin en ilginç olaylarından biri de, anıta İngiliz Milletler Topluluğu temsilcilerinin dışında, sadece Erdelhun’un çelenk koymasıydı; The Advertiser gazetesinin haberine göre, Avustralyalı gaziler Japon büyükelçisinin çelenk koyması durumunda törenleri boykot edeceklerini bildirmişlerdi.
Bu ziyaret sırasında Rüştü Erdelhun’un yaptığı radyo konuşması Avustralya Savaş Müzesi’nin arşivinde S0056 olarak kayıtlı. Avustralyalı gazeteci ve tarihçi C. E. W. Bean’in de katıldığı program, https:// www.awm.gov.au/collection/ S00156/ bağlantısından dinlenebilir.
Bu bahsi kapatırken 1955’te Çanakkale Savaş alanını gezmeye gelenleri o zaman general olan Daniş Karabelen’in (1898- 1983) Eceabat’ta karşıladığını, 1958’de Genelkurmay Başkanı olan Rüştü Erdelhun’un (1894-1983) ise 27 Mayıs darbesinden sonra 3 Haziran 1960’da emekliye sevk edilerek Yassıada’da yargılanıp idama mahkûm edildiğini, 1964’te Cemal Gürsel’in af çıkarmasıyla serbest kaldığını hatırlatalım.
18 Mart 1954’te Kore’de bulunan Avustralya 2. Kraliyet Alayı’nın tören kıtası, genç bir subay olarak Çanakkale Savaşı’na katılan Korgeneral Vedat Garan (1895-1964) tarafından teftiş edilir.
Yine o yıl Kore’den Albay Cemal Madanoğlu başkanlığındaki dört subaydan oluşan bir heyet Anzak Günü’ne katılmak üzere Yeni Zelanda’ya gider. Bu ziyareti Atlas Tarih dergisinin 12. sayısında anlatmıştım. Burada sadece Yeni Zelanda’da çok iyi karşılandıklarını, Çanakkale Savaşı’nın Yeni Zelandalı gazilerle tanışarak uzun uzun sohbet ettiklerini, hediye alıp verdiklerini hatırlatayım. Bu hediyelerden biri Türk heyetine takdim edilen, Çanakkale Savaşı’nda ele geçmiş bir Türk bayrağıydı. Bayrak şimdi askerî müzededir.
