Ekim 2024 Sayımız Çıktı

Kore’deki Çanakkale

1915’teki Çanakkale muharebelerinden sonra, Türk ve Avustralyalı askerler bu defa Kore’de ama aynı safta çarpıştılar. 35 sene sonra yeniden kurulan dostluğun hatıraları ve görsel hafızası…

Kore Savaşı’nın başka bir yönünden bahsedece­ğim bu yazıda. Türki­ye Cumhuriyeti Hükümeti’nin NATO’ya katılabilmek için as­ker gönderdiği bu savaş bek­lenmeyen yakınlaşmalara da neden oldu.

Avustralya ve Yeni Zelan­dalılar, yani Anzaklar, Gelibolu Yarımadası’na çıkarma yaptık­ları 25 Nisan 1915’in yıldönüm­lerini Anzak Günü olarak kut­larlar, o gün savaşlarda kaybet­tikleri askerleri onurlandırırlar. Kore Savaşı’na kadar hiçbir Türk temsilcisi yurtdışında ya­pılan törenlere resmî olarak ka­tılmadı. 1952’de Kore’de yapı­lan törende Anzaklar bir Türk subayını, Tuğgeneral Namık Argüç’ü ağırladılar.

Kore’de İngiliz Milletler Topluluğu’na ait birlikler kamplarına, silahlı kuvvetlerinin katıldığı meşhur muharebelerin ismini vermişlerdir. Avustralya 2. Kraliyet Alayı’nın Birinci Taburunun kampı “Gallipoli” olarak adlandırılmıştı. Kampın adının yazılı olduğu taş, İngiliz askerlerinin Avustralyalılara bir hediyesi idi. Savaş bittiğinde Avustralyalılar bu granit taşı memleketlerine götürdüler.

Aynı yılın Eylül ayında, Avustralya Gazi İşleri Başkanı George Holland, Kore’ye geldi­ğinde, Avustralya birliklerinin Kore’deki komutanı Tuğgene­ral I. R. Campbell ile 3. Tugay Komutanı Tuğgeneral Sırrı Acar’ı karargâhında ziyaret et­ti. Askerlerimizin hazırladı­ğı panoda ay-yıldız ve ortasın­da küçük bir kangurunun yer aldığı Avustralya kıtası vardı. Panodaki “Atatürk’ün çocuk­ları, beraberiz” yazısı Çanak­kale’nin unutulmaz kumanda­nı Mustafa Kemal Atatürk’ün Şükrü Kaya’ya söylettiği sözlere göndermedir: “Bu memlekette kanlarını döken kahramanlar! Burada bir dost vatanın topra­ğındasınız. Huzur içinde uyu­yunuz. Sizler Mehmetçikle yan yana koyun koyunasınız… Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Gözyaşları­nızı siliniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Huzur içinde­dirler. Onlar bu toprakta canla­rını verdikten sonra artık bizim evlatlarımız olmuşlardır”.

Tuğgeneral Sırrı Acar Avustralyalı konuklarıyla Tugay karargâhında. Kore, Eylül 1952.

Ertesi yıl Kore’de yapı­lan Anzak Günü törenlerine Türk komutanlar da katılır. 3. Tugay Komutanı Tuğgeneral Sırrı Acar, İngiliz ve Avustral­yalı meslektaşlarının arasın­da Anzak Günü resmî geçidini selamlar.

1953’te Türk Hükümeti ilk defa yurtdışındaki Anzak tö­renlerine temsilci göndermeye karar verdi. 25 Nisan’da, arala­rında Tokyo Türk İrtibat He­yeti Başkanı Korgeneral Rüştü Erdelhun ve kendisi de Ça­nakkale gazisi olan, Kore Türk Silahlı Kuvvetlerinden Albay Daniş Karabelen’in olduğu ye­di kişilik bir heyet, Gazi İşleri Kurumu’nun davetlisi olarak Avustralya’daki Anzak tören­lerine katıldı. O gün Avustral­ya’da yayımlanan gazetelerin (örneğin Canberra Times, The Advertiser) ilk sayfalarında zi­yaretçi Türk subaylarının re­simleri yer aldı. Ziyaretin en ilginç olaylarından biri de, anı­ta İngiliz Milletler Topluluğu temsilcilerinin dışında, sade­ce Erdelhun’un çelenk koyma­sıydı; The Advertiser gazetesi­nin haberine göre, Avustralyalı gaziler Japon büyükelçisinin çelenk koyması durumunda tö­renleri boykot edeceklerini bil­dirmişlerdi.

Tuğgeneral Sırrı Acar, İngiliz Orgeneral M.A.R. West ve Avustralyalı Tuğgeneral J. Wilton arasında Anzak Günü töreninde.
(Başbakanlık Arşivi)

Bu ziyaret sırasında Rüştü Erdelhun’un yaptığı radyo ko­nuşması Avustralya Savaş Mü­zesi’nin arşivinde S0056 olarak kayıtlı. Avustralyalı gazete­ci ve tarihçi C. E. W. Bean’in de katıldığı program, https:// www.awm.gov.au/collection/ S00156/ bağlantısından dinle­nebilir.

Bu bahsi kapatırken 1955’te Çanakkale Savaş alanını gez­meye gelenleri o zaman general olan Daniş Karabelen’in (1898- 1983) Eceabat’ta karşıladığı­nı, 1958’de Genelkurmay Baş­kanı olan Rüştü Erdelhun’un (1894-1983) ise 27 Mayıs darbesinden sonra 3 Haziran 1960’da emekliye sevk edilerek Yassıada’da yargılanıp idama mahkûm edildiğini, 1964’te Ce­mal Gürsel’in af çıkarmasıyla serbest kaldığını hatırlatalım.

18 Mart 1954’te Kore’de bu­lunan Avustralya 2. Kraliyet Alayı’nın tören kıtası, genç bir subay olarak Çanakkale Sava­şı’na katılan Korgeneral Vedat Garan (1895-1964) tarafından teftiş edilir.

Bir Çanakkale gazisi olan Korgeneral Vedat Garan, Kore’de Avustralyalı askerlerin şeref kıtasını teftiş ediyor (üstte).

Yine o yıl Kore’den Albay Cemal Madanoğlu başkanlığın­daki dört subaydan oluşan bir heyet Anzak Günü’ne katılmak üzere Yeni Zelanda’ya gider. Bu ziyareti Atlas Tarih dergisi­nin 12. sayısında anlatmıştım. Burada sadece Yeni Zelanda’da çok iyi karşılandıklarını, Ça­nakkale Savaşı’nın Yeni Zelan­dalı gazilerle tanışarak uzun uzun sohbet ettiklerini, hediye alıp verdiklerini hatırlatayım. Bu hediyelerden biri Türk he­yetine takdim edilen, Çanak­kale Savaşı’nda ele geçmiş bir Türk bayrağıydı. Bayrak şimdi askerî müzededir.

Kore Savaşı’nda ölen askerlerin Pusan’daki mezarlıkları. Avustralya ve Türk askerleri yanyana yatmaktadır.