Ölümünün 10. yılında ‘son İttihatçı’ Erol Şadi

Özellikle İttihat ve Terakki Cemiyeti üzerne yaptığı arşiv ve yayın çalışmalarıyla tanınan Erol Şadi Erdinç, modern dönemin müstesna kültür insanlarındandı. Birçok yayınevi ve kuruluşta emek veren, onlarca insan yetiştiren Erol Şadi, bugün referans kabul edilen eserleriyle yaşıyor.

Türk siyaset tarihi yazı­mında çok önemli isim­lerden, Tarık Zafer Tu­naya hocanın haleflerinden Erol Şadi Erdinç’in ölümü üzerinden tam 10 yıl geçti.

Erol Şadi 1935’te İstanbul’da doğdu. Davutpaşa Ortaokulu’n­dan sonra Pertevniyal Lisesi’ne devam etti. Daha lise yıllarında dayısı, Türkiye Sosyalist Parti­si kurucularından Aziz Uçtay aracılığıyla sosyalist fikirler­le tanıştı. İstanbul Çapa Yüksek Öğretmen Okulu’nu bitirdikten sonra İstanbul Üniversitesi Hu­kuk Fakültesi’ne girdi. Öğreni­mi sırasında çeşitli gazetelerde çalıştı. Türkiye Gazeteciler Sen­dikası’nın 788 numaralı üyesi oldu. Doğan Kardeş Yayınları’n­dan sonra Yapı Kredi Bankası’n­da Vedat Nedim Tör’le birlikte kültür ve sanat danışmanı olarak görev yaptı; bankanın desteği ile kurulan Türk Halk Oyunlarını Yaşatma ve Yayma Tesisi bünye­sinde halk oyunlarının tespiti ve derlenmesi; Anadolu sanatlarına ilişkin sergilerin ve gösterilerin hazırlanması; Hasan Rıza So­yak’ın Anıları ve birçok kitabın yayımlanmasında çalıştı.

Prof. Dr. Tarık Zafer Tuna­ya’nın yanında yakın tarih araş­tırmalarına, özellikle 2. Meşruti­yet, Millî Mücadele gibi alanlara, İttihad ve Terakki’nin kuruluş ve gelişmesine ilişkin konulara yöneldi. 1974’te Akdeniz Haber Ajansı’na girdi; ardından Tercü­man gazetesi bünyesindeki Ker­van Yayınları’nın yöneticisi oldu. Bu dönemde 1001 Temel Eser başlığı altında pek çok Osman­lıca ve Osmanlı tarihine ilişkin çalışmanın Türkçeye çevrilerek basılmasına önayak oldu. Ser­met Muhtar Alus, Ahmet Emin Yalman, Tarık Zafer Tunaya gibi isimlerin kitaplarının derlenme­si ve yayımlanmasını sağladı.

2007-2012 arasında tarih danışmanı olarak bulunduğu İş Bankası Kültür Yayınları’nda “Yakın Tarihten Temel Kaynak­lar ve Belgeler” dizisinin danış­manlığını üstlendi; Haluk Oral ile birlikte Meclis-i Mebusan Bi­rinci Dönem 1908-1911 (2008) ve Sabahattin Özel ile birlikte Gençler İçin Fotoğraflarla Nu­tuk (2010) kitaplarını yayına ha­zırladı. İttihad ve Terakki başta olmak üzere yakın tarihe ilişkin farklı konularda makaleler yazdı.

“İttihadcılık bir ruhtur” sö­züyle tanındı.

Uzun yıllar boyunca üzerin­de çalıştığı, İttihad ve Terakki’ye ilişkin belgeler ve yargılamalar içeren eserini tamamlamak üze­reyken 17 Ekim 2012’de hayatını kaybetti. Yıllarca üzerinde çalı­şıp belge topladığı, büyük bir ar­şiv ve külliyat oluşturduğu Türk siyasi hayatı, İttihad ve Terakki, siyasal partiler konusunda ça­lışmalarının çok küçük bir kıs­mı bilinen Erol Şadi’nin 3 ciltlik kitabı, ölümünden 6 yıl sonra 2018’de yayımlanabildi: Osman­lı İttihad ve Terakki Cemiyeti Yargılamaları başlığıyla üç cilt olarak İş Bankası Kültür Yayın­ları tarafından basılan külliyat; “Meclis-i Mebusan Soruşturma­sı, Divan-ı Harb-i Örfi Yargıla­ması, Ankara İstiklâl Mahkeme­si ve Siyasî Yargılama” başlık­lı ciltlerden oluşur. Bu 3 ciltlik çalışma çok önemli bir kaynak olup, Osmanlılar’ın son döne­minde İttihad ve Terakki tarihi açısından muhteşem bir başvu­ru kitabıdır.

İttihad ve Terakki konusun­da Erol Şadi’nin ölümünden 4 yıl sonra İlber Ortaylı ile birlikte ya­pılmış bir söyleşi/belgesel kitap daha vardır. Alper Çeker tara­fından hazırlanan kitap İttihad ve Terakki, Osmanlı İmparator­luğu’nda Gizli Örgütlenmeler ve Darbeler’dir. İnkılap Yayınları ta­rafında yayımlanan bu çalışma­da Erol Şadi Bey’in arşivinden bazı İttihad ve Terakki Cemiye­ti’nin eski Türkçe nizamname­lerinin tıpkı basımları da yer al­maktadır.

Çok özel bir arşive ve kütüp­haneye sahip olan Erol Şadi Er­dinç’in dillere destan bir İttihad ve Terakki nizamnameleri, bel­geleri koleksiyonu bulunmak­ta idi. Çok eski yıllarda bu arşivi oluşturmaya başlayan Erol Şadi Erdinç’in bu konulardaki ilk ça­lışması, 1980’li yıllarda basılmak üzere Türk Tarih Kurumu tara­fından kabul edilmiştir. Nitekim Tarih Kurumu’nun 1988 yayın katalogunda basılmakta olan kitaplardan biri olarak “Birinci Dünya Savaşında İttihad ve Te­rakki Hükümetlerinin İcraatına Dair Meclis-i Mebusan Tahki­katı” başlıklı bir çalışmanın kün­yesi yazılıdır. Çeşitli sebepler­den dolayı bir türlü basılamayan bu eser hacim ve bilgi açısından büyüyecek ve ancak 2018’de ba­sılacaktır.

Ölümünden sonra kitaplı­ğı Eyüp Belediyesi tarafından 2022’de devralınmıştır. Eyüp Sultan’da eski karakol binasında kurulan “İstiklâl Kütüphanesi”, Erol Şadi Erdinç kitapları ko­leksiyonunu içeren bir başvuru merkezi olarak hizmet veriyor. Ciddi bir arşivi, daha yayımlan­mamış çalışmaları vardır. Özel­likle yıllardır bir dedektif gibi peşine düşerek topladığı İttihad ve Terakki nizamnameleri ve broşürleri hakkında çalışmaları yayımlanmayı beklemektedir.

Sahafların aziz dostu, her ne­silden kitap meraklılarının Erol Şadi Bey’in Simurg’ta, Turku­az’da, İşkültür’de yaptığı sohbet­lerin tadı hâlâ akıllardadır. Da­ima kibar, daima esprili, daima eleştirel bir tarzda yaşayan Erol Şadi ağabey, akademik kitapları satır satır okuyan, bulduğu hata­ları daima hatırlatan bir insandı. O sadece okumak, bilgilenmek ve bilim adına kitap toplardı. Bu­lunduğu yayıncılık mevkilerin­de, günümüzde yüksek makam sahibi olan pek çok kişinin elin­den tutmuştur. Onların henüz acemi oldukları dönemlerde ki­taplarının basılmasını sağlamış, bu kişilerin önünü açmıştır.

Kitaplık Dergisi’nde onun­la yaptığım “Erol Şadi Erdinç ile Geçmiş Zaman Sahafları ve Sahaflık” söyleşinde Sahaflar Çarşısı hatıralarını kayıt altına almıştık. Erol Şadi diyor ki: “Me­saisi erken biten herkes doğruca sahaflara gelirdi. Aradığımız ki­tabı kaçırmak endişesiyle sabah akşam mutlaka uğrardık. Bugün zaten sahaf da kalmadı. Eski ki­tap satanla sahafı birbirinden ayırmak lazım. Sahaf, kültür ta­rihini eğitimsiz bilen adamdır”.

Gerek sağlığında yaptıkları, gerekse ölümünden sonra bası­lan eserleri Erol Şadi Erdinç’in büyük bir kültür insanı “Son İtti­hatçı” olduğunun kanıtıdır. Hãtı­rası önünde saygıyla eğiliyorum, rahmet diliyorum.