Ülkemiz 1960’lı yılların başından itibaren Antarktika’daki bilimsel çalışmalara katılıyor. Gözlemci ülke statüsünden, oy hakkı bulunan ülke statüsüne geçmeye çalışan Türkiye; öncü biliminsanlarının çalışmaları ve özellikle son yıllarda devletin bu konuyu ciddiye alıp destek vermesiyle Güney Kutbu’nda Pîrî Reis’in geleneğini sürdürmek istiyor.
Dünyanın beşinci büyük kıtası olan Antarktika’nın insan tarafından keşfi 1820’dedir. Antarktika ile ilgili uluslararası ilişkileri düzenleyen antlaşma ise 1961’de 12 ülkenin (ABD, Arjantin, Avustralya, Belçika, İngiltere, Fransa, Japonya, Norveç, Güney Afrika, Sovyetler Birliği, Şili, Yeni Zelanda) katılımıyla imzalandı. Sonradan Türkiye’nin de içinde bulunduğu ülkelerin dahil olmasıyla antlaşmada imzası olan ülke sayısı 53’e yükseldi. Türkiye bu antlaşmaya ancak 1995’de gözlemci sıfatıyla dahil oldu.
Pîrî Reis’in 16. yüzyılda çizdiği dünya haritasında Antarktika kıtasına en yakın topraklar olan Tierra del Fuego’yu göstermesinden dolayı; Türkiye “kıtanın keşfine giden yolda katkıda bulunan ülke” tezine istinaden Antarktika Antlaşması’nda “istişari taraf” olmaya, yani gözlemci statüsünden oy hakkı olan ülke statüsüne geçmeye çalışıyor.
Antarktika’ya dair bilimsel çalışmalarda tarihsel kaynağını Pîrî Reis haritasından alan Türk biliminsanları ise 1960’lardan beri uluslararası işbirlikleri çerçevesinde bu alanda faaliyet gösteriyor. Antarktika’ya giden ilk Türk bilim insanı Atok Karaali’dir (1967). Ardından Umran İnan ve Antarktika’ya giden ilk Türk kadını olarak Serap Tilav, Türkiye’yi kıtada temsil ettiler. Yaptıkları çalışmalar kapsamında 3 Türk biliminsanının adları Antarktika’da coğrafi isim olarak farklı yerlere verildi: Karaali Kayalıkları (Atok Karaali), İnan Tepesi (Umran İnan) ve Tilav Buz Dili (Serap Tilav).
2015’e kadar Türk araştırmacılar bilimsel çalışmalar yapmak üzere farklı ülkelerin bilim seferlerine katıldı ve araştırma istasyonlarında çalışma fırsatı buldu. 2016’da TÜBİTAK, Antarktika Bilimsel Araştırmalar Komitesi (SCAR) ortak üyeliğine kabul edildi. 2017’de 9 biliminsanının katılımıyla 1. Ulusal Antarktik Bilim Seferi yapıldı. Ülkemizin Antarktika Antlaşması kapsamında “istişari taraf” statüsünü kazanmasına ve Antarktika’da bir bilimsel üs kurmasına yönelik çalışmalar, cumhurbaşkanlığı himayesinde ve TÜBİTAK’ın uhdesinde yürütülüyor.
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın görevlendirmesiyle, Antarktika’ya ilişkin çalışmaların uygulama birimi olarak İstanbul Teknik Üniversitesi Kutup Araştırmaları Merkezi kuruldu. Türkiye’nin bu alanda bilimsel çalışma ve faaliyetlerinin sistematik bir bütünlük içerisinde ve proje yaklaşımıyla ele alınması amacıyla yine Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nca “Ulusal Kutup Bilim Programı hazırlandı. Bu kapsamda 2017-2022 arasında kıtaya 6 bilimsel araştırma gezisi yapıldı. Türk biliminsanlarının Antarktika’daki çalışmaları, Horseshoe Adası’nda kurulan geçici Türk Bilim Üssü’nde gerçekleştiriliyor. Günümüzde Antarktika’da 29 ülkeye ait 109 araştırma istasyonu var.
kapsamında giden Prof. Dr. Ersan Başar başkanlığındaki bilimsel çalışma ekibi.
