Üsküdarlı Gülbenkyan’ın Lizbon’daki şaheserleri

Türk-İslâm sanatının en nadide örneklerini barındıran Gülbenkyan Müzesi, bugün Portekiz’in en önemli kültür ve sanat kurumlarının başında geliyor.

Kalust Sarkis Gülbenk­yan, 1869’da Üsküdar’da varlıklı bir Ermeni aile­nin tek çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası Sarkis Gülbenk­yan daha 1860’larda petrol işiyle uğraşıyordu ve Bakü’de petrol kuyuları vardı. İlk eğiti­mini İstanbul’da alan Kalust, liseyi Marsilya’da, Üniversite­yi Londra’da King’s College’da bitirdi ve petrol mühendisliği derecesi aldı.

Üniversite sonrası çıktığı Kafkasya gezisini ve o zamana kadar sadece lamba yağların­da kullanılan petrolün ekono­mik ve stratejik geleceğine da­ir öngörülerini yazdığı kitabı­nı 1891’de Paris’te yayınladı. 20. yüzyıl bölüşüm savaşları­nın temel eksenini oluşturacak petrolün gelecekteki önemi­ni daha o zamandan görmüş­tü. Petrol işinde yaptığı ara­bulucuklarla ve aldığı ileride lakabı olacak “yüzde beş” ko­misyonlarla dünyanın en var­lıklı insanlarından biri oldu. 1902’de İngiliz vatandaşı oldu. 1910’larda Osmanlı Hüküme­ti’ne danışmanlık yaptı. 1. Dün­ya Savaşı’ndan sonra Irak petrollerinin büyük güç­ler tarafından paylaşıl­masına aracılık etti.

İran ipek halısı

1930’larda başla­dığı sanat koleksi­yonculuğuna haya­tının sonuna kadar devam etti. Antik çağ sanatından, İslâm sanatına, Sovyetler’in gizlice sattığı Hermitage resimlerin­den, yirminci yüzyıl mücevher tasarımlarına kadar genişleyen çok zengin ve eklektik 6.400 parçalık eşsiz bir sanat koleksi­yonunun sahibi oldu. Paris’teki devasa evinde sakladığı bu ko­leksiyonu, 2. Dünya Savaşı’nın çıkması ve tarafsız bir ülke­de yaşamak istemesi nedeniy­le Lizbon’a götürdü. 1942’den 1955’teki ölümüne kadar Liz­bon’da yaşadı.

Vasiyeti ile servetinin bü­yük bir bölümünü adını taşıyan vakıfa bağışladı. Sanat kolek­siyonunu koruyan ve sergile­yen müze ise ölümünden son­ra, 1969’da açıldı. Gülbenkyan Müzesi bugün Lizbon şehrinin en önemli kültür ve sanat ku­rumlarının başında geliyor.

Türk ve İslâm sanatının en güzel örneklerini içeren Gül­benkyan Koleksiyonu’nun bir bölümü 2006’da İstanbul’da Sabancı Müzesi’nde sergilen­mişti. Koleksiyondaki İznik çi­nileri, Uşak halıları, Memluk cam kandilleri ve Kashan işi Selçuklu mineli seramikleri, zi­yaretçilerini Atlas Oyanusu kı­yısından Anadolu ve Türk dün­yasının uçsuz bucaksız coğraf­yasına götürüyor.

Gülbenkyan Koleksiyonu’nda İslam sanatının en incelikli örneklerini