1920’lerde ABD’de ortaya çıkan Betty Crocker karakteri, zamanla mutfak ve yemek konusunda ev kadınlarının başdanışmanı olmuş. Kitapları 75 milyon satan, radyo ve TV programlarıyla bir ikon marka hâline gelen Betty Crocker, sonraki savaş ve barış yıllarının da sembol karakterine dönüşmüş.
Kütüphanemdeki Betty Crocker’ın Kolay Yoldan Meksika Yemekleri kitabını severek kullanmışımdır. Kitabı aldığım 90’lı yıllarda Betty Crocker’ın hayali bir karakter olduğunu bilmiyordum. Ortaya çıkış öyküsü hayli ilginç. Aynı zamanda çok uzun süren başarılı bir pazarlama örneği.
İlk başlarda daha fazla un satmak için tasarlanmış olsa da, onu şekillendiren, onun sesi ve yüzü olan, çağlarına göre hayli bağımsız, gerçek kadınlar sayesinde ete kemiğe bürünüp, neredeyse ulusal bir değere dönüşmüş: “Mutfağın First Lady”si denen Betty Crocker.
Yer Minneapolis, ABD. Yıl 1921. Evlerde radyolu günler henüz başlamış. Washburn-Crosby büyük bir un fabrikası. 1928’de 26 un fabrikası ile birleşip bugün değeri 15.6 milyar Dolar olan General Mills’e dönüşecek ama daha işin başındayız. O sene firma, Saturday Evening Post gazetesinde bir yarışma açmış. Ödül de un çuvalı şeklinde bir iğnedenlik!
Yarışmaya binlerce yanıt ve bir dizi de soru gelmiş; “Kekim niye kabarmıyor?”, “Elmalı turta tarifiniz var mı?..” Şirketin reklam bölümünde çalışanların hepsi erkek. Sorular, Ev Hizmetleri bölümündeki kadınlar tarafından yanıtlanıyor. Tam bu sırada, mektupların belli bir kadın tarafından yanıtlanmasıyla, ev kadınlarıyla ile daha sıcak bir ilişki kurulabileceği düşünülmüş. Böylece Betty Crocker karakteri ortaya çıkmış. Betty sıcak ve neşeli bir isim olduğu için seçilmiş. Crocker ise emekliye ayrılmış eski müdürün soyadı imiş. Doğduğu andan itibaren Betty Crocker, yediden yetmişe kadınlar tarafından hemen benimsenmiş. Anaç, becerikli, içtenlikle öğüt veren, ailesini her şeyin önüne koyan, dostları ve komşuları ile şefkatli, sevgi dolu ilişkiler kuran “örnek ev hanımı” modeli olarak tasarlanan Betty, o günün değerleri ve özlemleri ile tam örtüşmüş. Sadece tarifleri muhteşem olduğundan değil; kadının sırtındaki yükü hafifletecek pratik bilgiler ile yol gösterdiği, üstüne üstlük kocasının kalbini fethetmek için “öpüşüp barışın keki” tarifi verdiğinden dolayı da çok sevilmiş.
Hayalî bir karakter olan Betty Crocker’ın ilk portresi 1936’da Neysa McCain adlı bir illüstratör tarafından yapıldı.
1924’te radyoda yerel olarak başlatılan “Betty Crocker Radyo’da: Yemek Okulu” isimli program, iki sene sonra tüm ülkede yayın yapmaya başlamış. Okul ilk sene, testleri mektupla yanıtlayan 17-82 yaş arası hanımlardan 286 mezun vermiş. Ev Hizmetleri bölümünün direktörü olan Marjorie Child Husted program metinlerini yazıyor ve ilk başlarda programı da seslendiriyormuş.
1936’da Neysa McMain isimli bir kadın illüstratör, General Mills’te çalışan kadınların değişik fiziksel özelliklerini harmanlayarak ilk Betty Crocker portresini yaratmış. Sıradan, dost canlısı bir ev hanımını görselleştiren Neysa ise çağının çok ötesinde, bohem, özgür yaşayan ve çok başarılı bir sanatçı imiş. Bu portre 1955’e kadar kullanılmış. Daha sonra yerini mavi gözlü ve daha modern bir Betty portresi almış (1996’da ise etnik kökenli nüfus da düşünülerek daha esmer ve kahverengi gözlü bir Betty’ye dönüşmüş).
Betty karakterini şekillendiren Marjorie Child Husted de aktivist, kadın haklarından yana bir iş kadını. Büyük Buhran yıllarında azalan ev bütçelerinin nasıl daha iyi kullanılacağını gösteren Husted ve ekibi, 2. Dünya Savaşı yıllarında da yiyecek karneleri ile besleyici sofralar kurmanın ipuçlarını verip, “ev cephesi”nde nasıl etkin olunabileceğini anlatmış. Savaş sırasında kadınların çabalarının yeterince onurlandırılmadığını düşünen Husted 1944’te Betty Crocker Amerikan Ev Lejyonu’nu kurmuş. Lejyonun 700 bin üyesi, kendilerine gönderilen bağlılık sözleşmesini buzdolaplarının üzerine gururla asmış. Sözleşmede ev hanımının görevlerini tanımlayan maddelerin bugün modası geçmiş görünebilir ama, o yıllarda yarattığı aidiyet duygusunun ev hanımlarına ne denli özgüven aşıladığını unutmamak gerek.
Savaş yıllarında ABD’nin ihtiyacı olan meyve ve sebzelerin %44’ü, “zafer bahçeleri”denen ev bahçelerinde kadınlar tarafından üretiliyordu. Husted, Betty Crocker aracılığı ile kadın hakları konusunda ayrımcılık yaptıkları gerekçesiyle çeşitli firmaları (kendi işyeri de dahil) eleştirmekten de çekinmemiş. 1945’te Fortune dergisi, Betty Crocker’ı First Lady Eleanor Roosevelt’ten sonra en çok tanınan ikinci kadın ilan etmiş. Aynı yazıda hayali bir karakter olduğunu da açıklamış ama tüketiciler bu ufak ayrıntıyı duymamış gibi yapmışlar. “Mutfağın First Lady’si” yaftası da o günden kalma. Husted ve ekibi 1946’da şirket merkezinde “Betty Crocker Mutfakları”nı kurmuşlar. Bu mutfaklar tariflerin test edildiği yerler olmuş. Bugüne kadar 10 baskı yapan ve toplam 75 milyon satan Betty Crocker’ın Resimli Yemek Kitabı, kırmızı kapağından dolayı “Koca Kırmızı” (The Big Red) olarak anılmış. Burada yer alan 2161 tarifin hepsi bu mutfaklarda kılı kırk yaran denemeler sonucunda ortaya çıkmış. Kitabın yapımına o zamanın parası ile 100.000 Dolar harcanmış. Bol fotoğraflı, deneyimsiz birinin bile anlayacağı, adım adım talimatları ile çok kullanışlı bir kitap yapmışlar. 1950’den bu yana basılan Betty Crocker Yemek Kitapları serisinde, bugün 250’den fazla kitap var.
1950’de Betty Crocker televizyona da geçmiş. Adelaide Hawley 1964’e kadar Betty Crocker’ın TV’deki yüzü olmuş. Bir yandan radyo programları da devam etmiş. Hawley de Husted gibi bağımsız ve kendine güvenen bir kadın ve zaten televizyon öncesinde de başarılı bir radyo programı yapımcısı. Betty’nin televizyondaki karakterinin şekillenmesinde onun da emeği var.
Adım adım, resimli tarifleriyle hiç deneyimi olmayanların bile yemek yapabilmesini sağlayan bu seride bugün 250 kitap var.
1954’de “Betty Crocker Amerikan Ev Hanımının Gelecekteki Temsilcisini Arıyor” programı başlamış ve 1977’ye dek devam etmiş. Lise son sınıf öğrencilerinin yemek pişirme, hamur işleri ve ev yönetimi ile ilgili becerilerini sergileyerek üniversite bursu kazandıkları bir program. Yıllar içinde önce kızlara sonra erkeklere de milyonlarca Dolar üniversite bursu dağıtılmış.
2000’li yıllarda artık günün kadınına örnek olma vasfını yitiren Betty Crocker yavaşça sahnelerden çekilmiş. Kırmızı kaşıklı logo üzerinde bir imza olarak kalsa da uzun bir döneme damgasını vurmuş. Şimdilerde eskinin becerikli ev hanımlarının soluk bir anısı gibi hafızalarda ve adını taşıyan logolu ürünlerin, yeni yemek kitaplarının üzerinde yaşamaya devam ediyor. Bugün nostaljik değerlere düşkün ev hanımları dışında anımsayanı pek kalmadı ama hemen herkes Amerikalı kadınların hayatında büyük rol oynadığını kabul ediyor.
