1911: Ve Mustafa Kemal Bey tarihin objektifinde görünür!

20. yüzyıl başları, Osmanlı Devleti’nin büzüştüğü, milletin can derdine düştüğü dönemdir. Bu karanlık yıllarda, ülkeyi bir vatan yapmak için yola çıkan fedakar subaylar arasında bir isim yetenekleri ve zekasıyla sivrilecektir. Mustafa Kemal Bey’in askerî kariyerinde cumhuriyete uzanan sürecin fotoğraflı hikayesi, dönemin gerçeklerini “görme” imkanı da sunuyor.

1901

Bilinen ilk fotoğraf

Mustafa Kemal’in bilinen ilk fotoğrafı 1901 tarihli. Mustafa Kemal, Mekteb-i Harbiye’de Harb Okulu 2. sınıf öğrencisi iken, sınıf arkadaşlarıyla çektirdiği hatıra fotoğrafını annesi Zübeyde Hanım’a gönderdi.

1905

Harp Akademisi’nden…

Harp Akademisi’ni 11 Ocak 1905’te bitiren Mustafa Kemal, yine annesi Zübeyde Hanım’a bir fotoğraf stüdyosunda çektirdiği, üniformalı fotoğrafını yollayacaktı.

15 TEMMUZ 1906

Şam’da, arkadaşlarıyla…

Mustafa Kemal, Erkan-ı Harbiye Mek­tebi’nden 1905’te mezun olduktan sonra, iki yıl boyunca Şam’da 5. Or­du’da görev aldı. 15 Temmuz 1906’da Beyrut’ta bir stüdyoda subay arkadaş­larıyla toplu bir hâtıra fotoğrafı çektirdi.

Mustafa Kemal Bey aynı gün, o dönem yakın arkadaşları olan Halil ve Lütfi Müfit Özdeş’le de birlikte bir fotoğraf çektirdi. O karede Halil Bey ile Lütfi Müfit Özdeş birbirlerinin elini sı­karken, Mustafa Kemal elini yakın arka­daşı Lütfi Müfit Özdeş’in omzuna atmış. Mustafa Kemal, Şam’da görev yaptığı sırada Vatan ve Hürriyet Cemiyeti’nin kurulmasında Lütfü Müfit Özdeş’le bir­likte çalışmıştı. Cumhuriyet döneminde Lütfi Müfit Bey’e “özde bir” anlamındaki “Özdeş” soyadını da bizzat Mustafa Kemal Atatürk verecekti.

SİLAH GAZETESİ / 22 EYLÜL 1911

Yüzbaşı Mustafa Kemal Bey!

Mustafa Kemal Bey’in Türk basınında yayımlanan ilk fotoğrafı 22 Eylül 1911’de Silah gazetesinin 319 numaralı sayısındadır. 2. Meşrutiyet döneminde İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin destekçisi Silah, Hasan Tahsin Bey tarafından çıkarılıyordu ve yayın hayatına 23 Temmuz 1909’da başlamıştı. Zaman zaman haftalık, sonraları günlük olarak da yayımlanan Silah gazetesini çıkaran Hasan Tahsin, bundan dolayı “Silahçı Hasan Tahsin” olarak da anılacaktı.

Mustafa Kemal’in basılı ilk fotoğrafının yer aldığı bu sayıda, Selanik’te yüzbaşılığa terfi eden genç subaylara topluca yer verilmiş ve genç Mustafa Kemal de bu karede yer almıştı.

11 Ocak 1905’te Erkan-ı Harp Kolağası (yüzbaşı) olarak Harp Akademisi’ni bitiren Mustafa Kemal, aynı tarihte 5. Ordu’ya atanarak Şam’da 30. Süvari Alayı’nda görevlendirilecekti.

Fotoğrafın hemen altında yer alan resimaltı şöyleydi: “317 Sınıfı’nın yüzbaşılığa terfii. Selanik’teki 317 Sınıfı’nın Erkan-ı Harbi Mustafa Kemal ve Halil Beyler ve İnkılapçı Ömer Naci, Silahçı Tahsin Beylerle sınıf refikleri silah arkadaşlarını musavvir hatıradır.”

RESİMLİ KİTAB DERGİSİ / MAYIS – TEMMUZ 1912

Trablusgarp’ta İtalyanlara karşı direniş savaşı

Mustafa Kemal Bey, 1912 baharında Trablusgarp’taki İtalyan işgaline karşı savaşmak için gizli görevle Derne’ye gider. Burada çekilen bir fotoğrafta, fotoğraf altında ismi yazılmadan Türk basınında ikinci defa yer alır. 5 Mart 1912 tarihinde Derne Komutanlığı’na atanan Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal’i gösteren kare; Ubeydullah Esad ile Faik Sabri’nin çıkardığı ve 1908’de yayımlanmaya başlanan Resimli Kitab dergisinin 40 numa­ralı Mayıs 1912 sayısındadır. Resimli Kitab’ın bu sayısının 272. sayfasındaki fotoğrafta, İtalyanlardan ele geçiri­len bir mitralyözün önünde toplanmış halk ve en solda kamuflajıyla Mustafa Kemal görülmektedir. Fotoğrafın al­tında, “327, 14 Kânûn-i Evvel muhâre­besinde İtalyanlardan iğtinâm olunan mitralyözlerden diğer bir kısım” yaz­maktadır.

Resimli Kitab’ın 2 ay sonraki 42 nu­maralı Temmuz 1912 sayısında, 436. sayfada yine isimsiz bir Mustafa Kemal fotoğrafı vardı. Mustafa Kemal at üs­tünde, Enver Paşa’nın da olduğu bir grupla birlikte ve tam da objektife bak­tığa sırada fotoğraflanmıştır. Resimaltı şöyledir: “Derne’de 14 Nisan merasi­minde millî taburlardan birinin resm-i geçidi. Önde beygir üzerinde üzerinde bulunan kumandan büyük Enver’dir.”

ŞEHBAL DERGİSİ / 28 MAYIS 1912

Ele geçirilen mitralyözün önünde

1909’da Yunus Nadi, Abdullah Cevdet, Celal Nuri, Cenap Şahabettin, Abdülhak Hamit, Falih Rıfkı Atay gibi önemli yazar­larla çıkmaya başlayan Şehbal dergisi, Fransız L’Illustration dergisini model alan tasarımı, fotoğraf kullanımı, boyutu ve kuşe kağıda baskısıyla Türk basınında seçkin bir konum edinmişti. Dergi 1912’nin Mayıs ayında Mustafa Kemal Bey’in de fotoğraflarına yer verecekti.

Şehbal’in 28 Mayıs 1912 tarihli 53. sayısının 83. sayfasında Mustafa Kemal’in Derne’de çekilen iki fotoğrafına, bu defa fotoğraf altında ismi belirtilerek yer verildi.

83. sayfanın üstündeki resimaltı bilgisi şöyleydi: “Yerde oturanlar (sağdan itibaren sıra ile): Süvari Yüzbaşısı Reşid Bey, Piyade Mülazım Mirad Beyi Erkan-ı Harb Reisi Yüzbaşı Nuri Bey, Derne Kumandanı Erkan-ı Harb Binbaşı Mustafa Kemal Bey, Jandarma Bölük Kumandanı Ali Bey, gönüllü mücahid Meclis-i Ayan katiplerinden Saadeddin Bey. Ayaktaki pantolonlu zevat: Sağ köşede Topçu Yüzbaşı Şükrü Bey, sol taraftaki Topçu Mülazım Sadık Bey.” Sayfanın altındaki fotoğraf da İtalyanlardan ele geçirilen mitralyözün önünde oturan Mustafa Kemal’i gös­teriyordu ve altındaki ibare şöyleydi: “Düşmandan ahiren (yakınlarda) alınan mitralyözler ve toplardan birkaçı.”

ŞEHBAL DERGİSİ / EYLÜL – EKİM 1912

Enver Bey’le birlikte cephede

Şehbal’in 14 Eylül 1912 tarihli 60. sa­yısında ise Mustafa Kemal’in Derne ve Tobruk’ta kumandanlık yaptığı sı­rada, bu defa yakın plan ve özel ola­rak çekilmiş fotoğrafları yayımlanır. 230. sayfadaki fotoğrafta Mustafa Kemal’den ilk defa bir yayında “mühim bir komutan” olarak bah­sedilir: “Derne’de iki mühim kuman­dan. Sağdaki: Şark Kolu Kumandanı Fuad Bey, soldaki: Derne Kumandanı Mustafa Kemal Bey.”

Aynı sayının 233. sayfasındaki fotoğrafta ise Mustafa Kemal ismi Türk basınında ilk defa Enver Paşa ile birlikte zikredilir: “Cihan-ı cihad­da cevval-i cephelerden: Ortadaki nasiye-i necip, meşagil-i harp sebe­biyle haledar-ı lihye olan kahraman Enver Bey’dir. Sağında bastonlu zat Derne Kumandanı Erkân-ı Harbiye Binbaşı Mustafa Kemal Bey. Enver Bey’in solunda duran gözlüklü zat da Erkan-ı Harbiye Binbaşı Nuri Bey’dir.”

Derginin 236. sayfasındaki toplu fotoğrafın sol başında da Mustafa Kemal Bey vardır. Kişiler resimaltın­da şöyle sıralanır: “Derne’de erkân-ı harp zabitanından birkaç müca­hit. 1. Derne Kumandanı Mustafa Kemal Bey 2. Kol Kumandanı Lolağası Ziya Bey 3. Abidat Kol Kumandanı Yüzbaşı Ali Bey 4. Hassa Kolu Kumandanı Mümtaz Bey. 5. Derse Kolu Kumandanı Emin Efendi.”

Şehbal Dergisi’nin 14 Ekim 1912 tarihli 62 numaralı sayısında ise, 316. sayfada yine Mustafa Kemal Bey’i görürüz. Yaveri Fehmi Bey’e emirlerini bildirirken, bir eli cebinde ağzında si­garasıyla cephede fotoğraflanmıştır. Fotoğraf bilgisi şöyledir: “Bir hücum­dan evvel kumandanın kaydettirdiği mühim noktalar. Derne’de Erkan-ı Harp Binbaşı Mustafa Kemal Bey yaveri Fehmi Bey’e emirlerini zabt ettiriyor. Bir müfreze-i mücahidin de teşne-i hücum bir vekar-ı arabi ile infaz-ı evamire müheyya duruyorlar. İtalyanların yalanlarına zemin ihtira olan Osmanlı hakikatlerinden.”

TASVİR-İ EFKAR GAZETESİ / 29 EKİM 1915

Çanakkale’de İstanbul’u kurtardı…

Tasvir’i Efkar gazetesinin 29 Ekim 1915 tarihli 1089 numara­lı sayısının kapağı, al bayrak taşıyan asker ve kırmızı mürekkep kullanılan başlıklarla çıkar. Ali Cemal Benim çizimli özel sayı, Çanakkale Muharebeleri’nde gösterdikleri savunma ve kahra­manlıklarıyla iki büyük komutanı Türk halkına müjdeler. Gazetenin 1. sayfasının solun­da Miralay Cevad Paşa’nın, sağında ise Albay Mustafa Kemal’in fotoğraf­ları vardır. Mustafa Kemal Bey’in fo­toğrafının altında şöyle yazmaktadır: “Çanakkale muha­rebat-ı berriyesinde fevkalade yararlıkları görülen ve emri mü­dafaadaki iktidar ve mahareti ile bihak­kın ihrazı şan-ı şeref eyleyerek Boğazlar’ı ve makamı hilafeti kurtaran kuman­danlarımızdan celadet-i fıtriyye ve havârık-ı hamaset ile mümtaz Miralay Kemal Mustafa Bey Efendi.” Bu sayı­nın çıktığı tarihte Çanakkale’de sıcak muharebeler sona ermiş; an­cak İtilaf kuv­vetleri Gelibolu Yarımadası’nda işgal ettikleri kıyı bölgeleri­ni boşaltarak henüz geri çe­kilmemişlerdi.

HARB MECMUASI / OCAK 1916

Anafartalar kahramanı Kireçtepe’de

1915 başından itibaren Arıburnu ve Anafarta sektörlerindeki kritik kararları, askerî müdahaleleri ve karşı saldırıları ile Çanakkale Muharebeleri’nin kaderini tayin eden Mustafa Kemal, aynı yıl 10 Aralık’ta bölgeden ayrılır. Harb Mecmuası’nın Ocak 1916 tarihli 4. sayısının kapağında, Mustafa Kemal Bey’i Kireçtepe’de gösteren meşhur fotoğraf ilk defa yayımlanır. Yine ilk defa bir dergi kapağında tek başına yer almıştır; ancak fotoğrafın altında ismi zikredilmez. Resimaltındaki ibare şöyledir: “Çanakkale’de Kireçtepe’de. Büyüklüğüne söz bulunmayan bir levha-i şehadet. Bizi yükseltmek için feda-i can eden mübarek şehitler yatağı.” Anafartalar sektörünün en kuzeyindeki Kireçtepe hattı 1915 Ağustos’undaki ikinci çıkarmadan son­ra şiddetli muharebelere sahne olmuş; düşmana geçit vermeyen Türk askeri, şehit olan arkadaş­larını anmak amacıyla henüz çatışmalar sürerken bu abideyi dikmişlerdi.

GÜNLÜK GAZETELER / 30 EKİM – 5 KASIM 1923

Cumhuriyet ve reis-i cumhurumuz

1.Dünya Savaşı’nın ardından işgal edilen Türkiye toprakları, Millî Mücadele’nin önderi Mustafa Kemal Paşa ve Türk halkının fedakar direnişiyle kurtulmuş, millet cumhuriyete kavuşmuştu. Mustafa Kemal 30 Ekim 1923’te, Türkiye Cumhuriyeti’ni kuran “Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa” olarak manşetlerdeydi. Derne’de, Çanakkale’de, Kurtuluş Savaşı’nda gösterilen azimli mücadele ve başarılar, sabır ve inançla bir milletin büyük zaferine dönüşmüştü.

30 Ekim 1923 tarihli gazetelerin birinci sayfalarında Mustafa Kemal fotoğrafları vardı. Cumhuriyetin ilanı duyuruluyor ve Mustafa Kemal Paşa’nın ilk cumhurbaşkanı oluşu kutlanıyordu.

Tevhid-i Efkâr Ankara 29 Teşrinievvel riyaset-i cumhur intihabına 158 mebus iştirak etmiş ve müttefiken Gazi Mustafa Kemal Paşa reis-i cumhur intihap olunmuştur. Ankara’da cumhuriyet için tezahürat yapılıyor, sokaklarda silahlar atılıyor.

Hâkimiyyet-i Milliyye Büyük Millet Meclisi dün gece sekizbuçukta Türkiye Devleti’nin şeklini müttefiken cumhuriyet olarak tespit ve dokuza çeyrek kala Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerini müttefiken reis-i cumhur intihap eyledi.

İleri Halk Fırkası dün cumhuriyetin ilanatı ve reis-i cumhur intihabını kabul eylemiştir.

Vatan Dün gece Ankara’da yüzbir pare top endahtı suretiyle cumhuriyet tesid edilmiştir.

Vakit Cumhuriyet dün resmen ilan edildi. Birinci reis-i cumhurumuz Gazi Mustafa Kemal Paşa’dır. İlk başvekaleti de İsmet Paşa işgal edecektir.

Tanin Türkiye devletinin şekli hükümeti cumhuriyet oldu.

İkdam Yeni Türkiye devletinin şekli hükümeti cumhuriyettir.