Antik Yunan tragedyası Kral Oidipus ile Doğu destanı Şehnâme’de geçen Rüstem ile Sührab hikayesi, baba ile oğulun birbirlerini bilmeden öldürmelerini konu alır. Osmanlı tarihinde de babayı ve oğlu bile isteye öldürmek, tarihsel metinler ve minyatürlerin en trajik sahnelerini oluşturur. Kim Doğu, kim Batı, kim bireysel arayışlara meyyal ve kim itaatkar, birbirine karışacaktır.
Sigmund Freud, 1890’larda psikanaliz yöntemini geliştirdi ve anne merkezli, cinsel içerikli bir baba-oğul rekabetini öne sürerek Oidipal Çatışma (Oidipus Kompleksi) kuramını oluşturdu. Burada atıf yapılan Oidipus karakteri, Sofokles’in MÖ 429-425’de yazdığı tragedyanın kahramanıydı; bir kehanet sebebiyle, alınan tüm tedbirlere rağmen babasını bilmeden öldürmüş ve gene bilmeden annesiyle evlenerek dört çocuk yapmıştı. Tersinden bir anlatıyı Doğu destanı Şehnâme’de (1010) Firdevsî anlatır: İran kahramanı Rüstem, Turanlı bir kadından doğan ve hiç tanımadığı oğlu Sührab’ı savaş meydanında öldürür ve oğlanın son sözleri acı hakikati kahramana açıklar. Bu iki büyük anlatı, Orhan Pamuk’un Kırmızı Saçlı Kadın (2016) romanını yazarken en çok etkilendiği anlatılar olmuş ve yazar, ele almayı çok sevdiği Doğu-Batı ikilemini bu iki hikaye üzerinden yeniden irdelemiştir: Ona göre Batı, babasını öldüren oğullara; Doğu ise oğlunu öldüren babalara yakındır. Batı böylece daha bireyci ve arayış içinde, Doğu ise hiyerarşik ve gelenekseldir.
Baba bedduası ve … Sultan Süleyman’ın Hürrem’den doğan oğlu Bayezid, Kütahya’dan alınıp İstanbul’a uzak olan Amasya’ya sancağa yollanınca isyan etti. Ana-baba bir kardeşi Selim ile 1559’da Konya yakınlarında yaptığı savaşı kaybedip Safevîlere sığındı. Bunun üzerine Süleyman secdelere kapanıp oğlu için beddua etti. Bayezid’in annesi ve kardeşlerinden ayrı düşüp yetim kaldığını söylediği özür mektupları fayda vermedi. Neticede Süleyman 3 yıl sonra Safevîlerle anlaşarak oğlunu teslim alacak ve hemen boğduracaktı (Lokman, Hünernâme II, res. Osman, 1588, TSMK H. 1524, 212a).
#tarih’in Haziran-Temmuz 2022 sayısı tüm Türkiye’de bayide…