Çin’in Mao’dan sonraki ismi Zhou Enlai 1976’da öldüğünde, hasta yatağındaki lider ve iktidarı elinde tutan Dörtlü Çete, cenaze töreninin kitlesel gösterilere dönüşmesini engelleyememişti. Sonrasında, Çin bir kez daha uyandı.
Efsane lider Mao Zedong 70’li yılların ortasında hem eski gücünü hem de sağlığını kaybetmişti. Ama uzun yıllar boyunca Çin’in ikinci adamı konumunda bulunmuş olan Zhou Enlai, eski yol arkadaşından daha önce ölecekti. Bir süredir kanser tedavisi gören Zhou Enlai, 8 Ocak 1976 sabahı son nefesini verdi. Yalnız 1949’da kurulan Çin Halk Cumhuriyeti’nin diplomatik yüzü değil, aynı zamanda rejime yürekten sadık olmasına rağmen, koruyucu yönüyle birçok kişiyi felaketlerden kurtardığı için de halkın sevgi ve saygısını kazanmış bir devlet adamıydı. Ancak özellikle Kültür Devrimi çerçevesinde fikir ayrılıkları daha da belirginleşen bu iki liderden biri uzun süre hastanede yatmış, fakat Mao eski dostunu hiç ziyaret etmemişti.
Zhou Enlai’ın vefat ettiği günün akşamında politbüro tarafından bir bülten hazırlandı ve haber sade bir şekilde duyuruldu. 11 Ocak’ta kaldırılan cenaze için bir tören yapılmadı, naaşı yakılmak üzere Devrim Kahramanları Mezarlığına doğru sessizce yol aldı. Bu sırada takriben iki milyon kişi de dondurucu soğuğa rağmen cenaze arabasının güzergahında yol kenarlarına dizildi.
12 Ocak günü Zhou’nun parti bayrağına sarılmış fotoğrafı ile resmî yas ilan edilmiş oldu. Kola takılan siyah matem şeridine izin verilmemiş olmasına rağmen, Pekin’de siyah kumaşlar satılıp bitmiş ve o gün yüzbinlerce kişi Zhou Enlai’ın küllerini ziyarete gitmişti. Türkçeye “Gök Tanrı Kapısı” diye çevrilebilecek olan Tiananmen meydanındaki Halk Kahramanları Abidesi’ne de takriben iki milyon kişi çelenk ve ağıtlar bıraktılar. 15 Ocak günü resmî ağıt okundu, ancak böyle durumlarda normal olarak vefat eden devlet adamının hizmetlerinden ve ona saygılarını sunmak için toplanan halktan bahsedilmedi. Böylece yas resmen sona ermiş oldu.
Zhou Enlai’in cenazesi ve anma töreninin böylesine geçiştirilmesine karşı halkın tepkisi, aynı yılın 5 Nisan’ında “Ölüleri Anma Günü”nde kendini gösterdi. O sırada siyasete hakim olan ve aralarında Mao’un karısı Jiang Qingi’n de bulunduğu Dörtlü Çete diye anılan grup, Zhou Enlai’ın iş birimleri içinde anılabileceğini, halkın Tiananmen’e gidip çelenk koyamayacağını açıklandı. Ama neredeyse bir milyon kişi meydana geldi ve ertesi gün kalabalık daha da arttı. Getirilen ikibinin üstünde çelengin yüksekliğinin altı metreyi bulması üzerine toplanan politbüro, “Ölüleri Anma” günü faaliyetlerinin son bulduğuna karar verdi ve 5 Nisan sabahı tan ağarma- dan gelen 200 kamyon çelenkleri yüklenip götürdü. Halk bu durum karşısında galeyana geldi; arabalar yakıldı, bisikletler yerle bir edildi.
O gün öğleden sonra toplanan politbüro, askerlerin akşam 6.30’da meydana müdahale edeceğini açıkladı. Ama akşam saat 8.00 olmasına rağmen kalabalık yoğun bir şekilde meydanda varlık gösterince, Pekin garnizon komutanı harekete geçemedi. Ancak gece saat 11’de, meydandakilerin sayısı takriben bin kişiye düşünce, askerler alana girdiler. Ateş açılmadı, ama yaralananlar ve 100’ün üzerinde gözaltı oldu. Olaylardan iki gün sonra arkasında halk desteği olduğu görülen Deng Xiaoping partideki görevlerinden uzaklaştırıldı. Bazıları partiden de atılmasını istediyse de Mao Zedong eski dava arkadaşını tamamen terketmedi.
Bu olaylar dünya basınında genel olarak liderlik savaşları teması altında değerlendirildi. Mao aynı yıl Eylül’de öldü. Çin’i bugünün dev ekonomisine götüren liberalizasyon politikaları ise üç-dört yıl sonra başlayacaktı. Çok sonraları, 90’lı yılların başında Doğu Avrupa ve Sovyetler Birliği çerçevesinde de benzer değişimler yaşanacaktı.
