Osmanlı İmparatorluğu’nun modernleşme sürecine ve tarih sahnesinden çekilmesine tanıklık eden Köpe ailesinin anılarına dayanan “İmparatorluklar Arasında, Sınırlar Ötesinde” sergisi, 15 Eylül’de SALT Beyoğlu’nda açıldı. Aile albümünden yola çıkılarak hazırlanan sergi, 1890’lardan 1920’lere, 2. Meşrutiyet, 1. Dünya Savaşı ve Mütareke dönemlerini kapsayan bir süreci detaylı arşiv kayıtlarına dayanarak sunuyor.
Köpe ailesinin öyküsü, Transilvanya’nın Braşov şehri yakınlarında doğup büyüyen Andras Köpe ile Breton bir ailenin kızı Léocadie Tallibart’ın Tanzimat İstanbul’unda kesişen yollarıyla başlıyor. Andras, Avusturya İmparatorluğu’nun baskılarından kaçarak, Léocadie ise mücevherci kardeşi Louis ile mimar kardeşi Pierre’in eşlikçisi olarak İstanbul’a gelmiş. 1842’de evlenen çiftin ikinci çocuğu olan ve mektupları sergide yer alan Charles ise, Cenova kökenli Trabzonlu bir Levanten aileye mensup Rose-Marie Marcopoli ile 1882’de hayatını birleştirmiş. Charles ve Rose-Marie’nin Charlotte, Ida, Taïb, Ferdinand, Antoine ve Eugène adında altı çocukları olmuş. Fransızca eğitim alan kardeşler, hiçbir zaman Avusturya-Macaristan vatandaşlığından vazgeçip Osmanlı tabiiyetine geçmemişler.
Taïb Köpe, 1914’te savaşın başlamasından kısa bir süre sonra müttefik Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun üniformasını giymiş. İki yıl sonra İstanbul’da Avusturya-Macaristan ordusuna katılan Antoine ise, Saint Michel Fransız Lisesi’nde okurken 1. Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle orduda çevirmenlik yapmaya başlamış. Daha sonra gittiği Filistin cephesinde yaşanan Gazze bozgununun ardından Şam’a, oradan da tekrar işgal altındaki İstanbul’a dönmüş. İstiklal Savaşı, Osmanlı’nın çöküşü ve Mustafa Kemal’in genç Türkiye Cumhuriyeti’ni kurması gibi birçok tarihi olaya tanıklık etmiş.
1945’te bir silah arkadaşının cenaze merasiminde anılarını kaleme alma fikri gelmiş aklına. Selanik’ten başlattığı bu 10 ciltlik hatırat, 1959’da tamamlanmış. Bu anılarına sadece savaş sürecinde yaşadıklarını değil, ebeveynleri ve kardeşlerinin hayatları ile ilgili detayları, kendi özel yaşamına ait hoş anekdot ve aile fotoğraflarını da koymuş. Çizdiği birbirinden etkili yüzlerce karikatür, gerçekleştirdiği ses ve görüntü kayıtlarıyla, en önemlisi de erkek kardeşi Taib Köpe ile çektikleri fotoğraflarla muazzam bir arşive imza atmış.
18. yüzyılın ortalarından beri İstanbul’da yaşayan Köpe ailesi fertleri, 20. yüzyılın ikinci yarısında kişisel nedenlerden dolayı ABD’ye göç etmişler. Yanlarında götürdükleri aile arşivi de Teksaslı işadamı, torun Tony Childress sayesinde gün ışığına çıkmış.
Nefin Dinç, Erol Ülker, Lorans Tanatar Baruh ile Gábor Fodor’un hazırladığı sergi, 27 Aralık’a kadar SALT Beyoğlu’nda ziyaret edilebilir.
