Osmanlı mahallesinde tüm fertler, birbirlerine kefalet yoluyla bağlı bir bütünün ayrılmaz parçalarıydılar. Mahalledeki faili belirsiz bir suç tüm ahalinin üzerine kalıyor, böyle bir durumun yaşanmaması adına eli sopalı mahalleli, çoğu defa mahkemeye bile gerek kalmadan adaleti sağlıyordu. Kimi zaman da bizzat kadınlar bu işi üstleniyordu.
Mahalle ve mahremiyet, Osmanlı dünyası için iki anahtar kavram. Mahalleli sürekli birbirini gözleyen, gözetleyen ve gözeten bir çekirdek yapının mensubuydu. Herkes birbirini tanır; semte gelen gizemli bir yabancı derhal dikkati çeker; mala, cana ve ırza göz diken birkaç eşkıya, divan kayıtlarına da yansıdığı üzere, köylü tarafından tespit, takip ve tenkil edilir.
Kadınların ev işlerini gördükleri avluların duvarları pek yüksek olsa da, içeride yaşanabilecek olası bir “ahlaksızlık” mahallelinin olaya müdahalesini getirebilir. Ev basılır veya bazı kadı sicillerine yansıdığı şekilde, kapılara boynuz benzeri işaretler asılır. Ancak sokakların güvenliğinden sorumlu bir subaşı dahi, fena işler yaptığı mahallece bilinen kötü namlı bir kadının evine mahkeme izni olmaksızın giremez!
Nevîzâde Atâî’nin (1583-1635) Hamse şiirlerine 18. yüzyılda çizilen, kimi İstanbul hayatını konu edinen minyatürler, Osmanlı mahremiyetinin yeni bir resmini toplumsal gerçekçi bir yaklaşımla ortaya koyar. Olaylar ders veren, kahramanlık anılarını betimleyen bir üsluptan uzakta, alaycı bir mizah duygusuyla ele alınır ve çoğunlukla “toplumdaki kötülükler” hedefe konur. Bu yeni tarzın müşterileri saraylı muktedirlerden ziyade, yeni bir mirasyedi-zengin tipidir. Sanat tarihçisi Tülay Artan’a göre neredeyse “yalnızca yasak ve mahrem olanın, mahrum olunanın hikayesi”ni anlatır bu minyatürler.
Atâî’nin anlatımı ve minyatür, bize bir mahalle iç disiplininin elbirliğiyle nasıl sağlandığını gösteriyor. Yaşayıp yaşamadığı belli olmayan, belki de yalnızca bir tipi temsil eden “Kuşu İpl”i ise hem kadınlar eliyle acı dersini alıyor hem erkeklerden sopa yiyor; üstüne bir de sanatçılar tarafından yazılı ve görsel olarak “ifşa” edilerek cezasını tamamlıyor. Aslında tüm gizil Kuşu İpli’lere de bir gözdağı verilmiş oluyor.
