Cumhuriyetin öncü kadın dergisi

Cumhuriyetin ilanından birkaç ay önce yayın hayatına başlayan haftalık Süs dergisi; sayfalarında kadın yazarları öne çıkardı; özel konularıyla kadın hakları alanında bir çığır açtı. Nefis çizimli renkli kapaklarıyla cumhuriyetin öncü kadın dergisi, bu anlamda Türk kadınlarının da seslerinin duyurulduğu, bireysel olarak görünür oldukları ilk mecra oldu.

Cumhuriyetin ilanından 4.5 ay önce, 16 Haziran 1923’te yayımlanma­ya başlanan haftalık Süs Kadın Mecmuası, 26 Temmuz 1924 tarihine kadar 55 sayı çıktı. Es­ki Türkçe derginin başyazarı Mehmed Rauf, mesul müdürü Hüseyin Remzi’ydi. “Haftalık Edebi Hanım Mecmuası” alt­başlığıyla çıkan derginin yazar kadrosunda, dönemin en önem­li kadın ve erkek edebiyatçıla­rı vardı. Bu ünlü isimler (kimisi sonraki soyadlarıyla) şunlardı: Güzide Osman, Güzide Sabri, Halide Nusret Zorlutuna, Hak­kı Neziye, Musahipzade Celal, Nezihe Muhiddin, Suad Derviş, Şükûfe Nihal, Abdullah Cevdet, Ahmet Haşim, Abdülhak Ha­mit Tarhan, Ali Ekrem Bolayır, Cenab Şahabeddin, Faruk Na­fiz Çamlıbel, Hamdullah Suphi Tanrıöver, Mehmed Emin Yur­dakul, Necdet Rüştü, Peyami Safa, Ruşen Eşref, Süleyman Nazif, Vedat Örfi Bengü, Yusuf Ziya Ortaç, Florinalı Nâzım, Fa­ik Ali Ozansoy, Celal Sahir Ero­zan, Selahaddin Enis, Hüseyin Cahid Yalçın.

Derginin her sayısında, “Türk Kadını ve Kadınlık Âle­mi” başlıklı sayfalarda Türkiye ve dünyadaki kadın hareketine dair güncel bilgiler, “Yeni Mo­da” ve “Son Moda” sayfalarında özellikle Paris’teki gözde kıya­fetler ve o dünyadan haberler yer aldı.

Süs, okurlarının karşısına iki formatta, iki farklı fiyatta çıktı. Biri renkli çizim, kapakla­rı kuşe kağıda baskılı lüks nüs­halar, diğeri renkli baskı kapak­ları olmadan basılan siyah-be­yaz ucuz nüshalar. Siyah-beyaz kapaklardaki ve dergi içindeki müthiş çizimlerde ise o sıralar­da henüz 19 yaşındaki genç ve yetenekli çizer Ratip Tahir’in imzası vardı.

55 sayı çıkan eski Türkçe dergide 4 romanın da ilk tefrika metinleri yayınladı. Mehmed Rauf’un Karanfil ve Yasemin, Selahaddin Enis’in Zaniyeler, Suad Derviş’in Buhran Gece­si, Musahipzade Celal’in Sinan Çelebi romanları, okurlarla ilk defa Süs’te buluştu. Kadınların bireyselleşmesi ve toplum nez­dinde seslerinin duyulmasında 55 sayı çıkan Süs’ün etkisi bü­yük olacaktı. Süs, cumhuriyetin ilk kadın mecmuası olmasının yanısıra cumhuriyet kadınının da sesiydi.

Derginin ilk sayısında “İki Üç Satır” başlıklı imzasız yazı, “Bir memleketteki resimli ga­zete çıkarmak için lazım olan mevaddan kağıt ve mürekkep gibi hatta en iptidailerinin bile iyilerini bulmak mümkün değil­dir. Orada zarafet ve nefasetin müsebbibi olan kadınlığa mah­sus (bahusus Süs namı altında) resimli bir gazete neşrine kalk­mak ne küstah bir cinnettir!” cümleleriyle, iyi baskı kalitesiy­le bir mecmua çıkarmanın zor­luğu vurgulanır.

İLK SAYININ KAPAĞINDA…

Halide Edip Hanımefendi ve Türk kadınının yeni imajı

MECMUANIN 16 Haziran 1923 tarihli ilk sayısının kapağında Ha­lide Edip Adıvar vardı. Fotoğrafın altında “Ateşten Gömlek müellifi Halide Edib Hanımefendi” yazılıy­dı. Kapaktaki fotoğrafta da profil­den çekilmiş daha sanatsal ve sivil yaşamın içinden bir Halide Edip portresi okura sunuluyordu. Artık savaş bitmiş ve cumhuriyetin yan­kısı yeni Türkiye’de iyiden iyiye kendini hissettirmişti. Türk kadın­ları Süs’ün kapaklarında artık ede­bi, sanatsal, toplumsal yetkinlikle­riyle arz-ı endam etmeye başlaya­caktı.

TÜRK KADINI İK DEFA SİNEMADA

‘Ateşten Gömlek’ filminde Bedia Muvahhit ve Hakkı Bey

YİNE ilk sayıda “Türk Kadını” adlı kö­şesinde Hamdullah Suphi ile yapılan bir röportaj vardır. Ayrıca “Zevceler için en büyük tehlike” başlıklı bir yazı; “Kadın­lık Âlemi ve Haftanın Modası” köşesi; Suad Derviş’in eserlerinin tanıtıldığı bir başka makale göze çarpar.

Türk sineması için olduğu kadar Türk kadını için de çok önemli bir yapım olan ve bir Türk kadınının ilk defa bir film­de yer aldığı “Ateşten Gömlek” de Süs’ün ilk sayısında kendisine yer bulur. Hali­de Edip’in yazdığı, Muhsin Ertuğrul’un yönettiği, Bedia Muvahhit ve Hakkı Ne­cip’in başrollerini paylaştığı film, dergi­de “Bedia Muvahid Hanım Ateşten Göm­lek Filminde” başlığıyla yer alır. Kemal Film’in yapımcılığını üstlendiği filmden, Bedia Muvahhit ve Hakkı Necip’in bir­likte görüldüğü bir kare kullanılmıştır.

2. SAYIDA OKURA TEŞEKKÜR

İlk sayı yok satınca: ‘Arz-ı şükran ederiz’

DERGİNİN 23 Haziran 1923 tarih­li ikinci sayısının ikinci sayfasında “Arz-ı Şükran” başlığıyla okura bir te­şekkür sunulmuştu. İlk sayıdaki kağıt ve mürekkep yokluğunun getirdiği zorluklar, okurun muazzam ilgisiyle kendini şükrana ve mutluluğa bırak­mıştır: “Süs, umum-u ka­rileri tara­fından gös­terilen emsalsiz rağbete nasıl edayı şükran edeceğini bilemiyor. Cumar­tesi sabahı neşr olunan ilk nüshanın Pazar günü öğleyin tek bir mevcudu kalmamıştı; ikinci defa tabı mecburi­yet görüldü. Bu fevkalade alaka ve te­veccühe tamamıyla isbat liyakat için son derece çalışmak bi­zim için pek tatlı bir va­zife oldu. Arz-ı şükran ederiz”.

DERGİNİN UNUTULMAZ 14. SAYISI

Kapakta Latife Hanım ve Galibe Hanım

İLK sayıda Halide Edip Ha­nım’ın ardından, dönemin en üretken kadınları derginin kapağında yer almaya devam etti. Süs’ün kapağında sırasıy­la şu cumhuriyet kadınları yer almıştı: “Feride Hanım, Hali­de Nusret, Medine Mehmed, Suad Derviş, Lüsyen Hanım, Güzide Osman, Bedia Mu­vahhid, Afife Hanım, Nazire Sedad, Münire Hanım, Nihai Rauf, Suad Safa, Muazzez Yu­suf Hanım, Tamburi Faire Ha­nım, Nezihe Muhiddin, Hülya Hanım, Semiha Sırrı Hanım, Neyyire Neyir, Nermin Ha­nım, Şadiye Vefik, Hale Salih”.

Süs’ün 10 Eylül 1923 tarihli 14. sayısının kapağı da litera­türe geçen kapaklarından bi­ri oldu. Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın eşi Latife Hanım ve Ali Fethi Okyar’ın eşi Gali­be Hanım’ın Çankaya Köşkü bahçesinde yanyana verdikleri fotoğraf kapaktaydı. Bu, Latife Hanım’ın Türkçe bir dergide kapak olduğu ilk yayınlardan biriydi. Cumhuriyetin ilanına 1 ay kala, derginin kapağında cumhuriyetin kurucu kadro­sunun eşleri sosyal yaşamdan bir fotoğraflarıyla yer almıştı. Fotoğrafın altında şöyle yazıl­mıştı: “Latife Mustafa Kemal ve Aliye Fethi Hanım efendi­ler”. Ayrıca bu sayının içeri­sinde Mithat Ömer’in yazdığı “İlim İçin” şiiri Mustafa Ke­mal Paşa ve Latife Hanım fo­toğraflarıyla sunulmuştu.

GÖRSEL BİR ŞÖLEN

İlk sinema reklamları

DERGİ, yerli film çeken sine­macılarımızın ve sinema sa­lonlarının en çok reklam ver­diği mecralardan biridir. Aynı zamanda haftalık sinema bül­tenleri de Süs’te yer alıyordu. Kemal Film, Kışlık Mısırlıoğ­lu Halk Sineması ve Elham­ra Sineması’nın filmlerinin tanıtımları Süs’teydi. Özellik­le Elhamra Sineması’nın der­ginin arka kapağında yer alan renkli çizim reklamları müt­hiş bir görsel şölen ve reklam tarihimiz açısından da mu­azzam bir örnektir. Onlardan birinin, “Çıplak Kadın” filmi­nin Süs’ün arka kapağında yer alanı renkli reklamında, üstte “En yüksek sanat bediaları­nın meşhuru” ve onun altında “Elhamra Sineması” yazmak­tadır. Onun altında sağdan sola “Bu Hafta ‘Çıplak Kadın’ Oynanacaktır” ifadesi ve en altta şu diyalog vardır; “-Çak­mağım nasıl çabuk ateş alıyor değil mi? – Evet, sana benze­miyor”.

KADINLARA SPOR ÖNERİLERİ

Terbiye-i bedeniye için bu hareketleri ihmal etmeyin

DERGİNİN 50. sayısında “Ka­dınların Terbiye-i Bedeniye­si İçin” başlıklı 2 sayfalık yazı, kadınlara spor yapmanın ve vücudu güzelleştirmenin öne­mini fotoğraflı basit cimnastik hareketleriyle anlatmıştı.

Yazı şöyle başlıyordu: “Hem sıhhati temin, hem hüsnü tez­yid (güzelliği artırma) ve hem şekli tezyin (şekli güzelleştir­me) için hanımların ne yapma­sı gerekir?” Yazıda bir İngiliz beden terbiyesi mualliminin görüş ve önerilerine yer veril­mişti. Latif bir gerdana sahip olabilmek için yapılması gere­ken “Çene göğüse temas edin­ceye kadar başı tekrar öne ge­tirmek”ti.

Bir başka yerde ise “Me­melerin inkişafını temin (öne çıkarma) için kadınlara şu for­mül önerilmişti: “Kolları uzat­malı; öyle ki omuzla bir hat hi­zasında dimdik dursun…”

NEVSAL-İ EDEBİ 1340

Okurlara harika bir hediye: ‘Pek yeni tarzda Yıllık 1924’

DERGİNİN ilerleyen sayı­larındaki reklamlar arasın­da dikkati çekici bir örnek de Nevsal-i Edebi 1340’tır (Edebi Yıllık, 1924). Süs mecmuası da o vakitler kimi dergilerin yaptığı gibi “yıllık çıkarma” modasına uymuş ve Ratip Ta­hir’in henüz 20 yaşında büyük bir ustalıkla kapak ve bütün iç sayfa çizimlerini resmettiği, Mehmed Rauf’un yönetimin­de dönemin en özel edebi yıl­lıklarından birini yayımlamış­tır. Bu yıllık, Süs’e abone olan okurlara da hediye olarak ve­rilmiştir. Süs’te bu yıllık için yayımlanan reklamların bi­rinde, erotik edebiyatın en sı­radışı ve cesur kalemlerinden Mehmed Rauf zenne kıyafeti ile çizilmiştir. Altında da şöyle yazmaktadır: “Süs başmuhari­ri Mehmed Rauf Bey”.

Süs’te ki Nevsal-i Edebi’nin reklamı da şöyledir: “Nev­sal-i Edebi: Kemal-i faaliyetle basılıyor. Münderecat meya­nında üstad-ı azam Abdülhak Hamid Beyefendi’nin pek ye­ni bir tarzda manzum ve latif hikayeleri vardır. Daha başka, üstad-ı bülend Cenab Şeha­bettin, Faik Ali, Celal Sahir, Halide Nusret, Güzide Osman, Selahaddin Enis, Mehmed Ra­uf Bey’lerin hikayeleri, şiirleri vardır. Senenin en şık en zen­gin ve ucuz eseri olacaktır”.