Sultan Reşad’ın 1911 Rumeli gezisine katılan oğulları Ömer Hilmi (oturan) ve Mehmed Ziyaeddin, dönemin “folklor modası”na uyarak Arnavut muhafız askeri üniformalarıyla Manastır’da Manakis Biraderler’e poz vermiş.
Fotoğraf modern hayatın motoru
Kişisel bilgisayar, cep telefonu, internet gibi yenilikler 20. yüzyıl sonunda nasıl bir heyecan yarattıysa, bir yüzyıl önce fotoğrafın yaygınlaşması da benzer bir coşkuya yol açmıştı. Koç Üniversitesi Anadolu Araştırmaları Merkezi’nde açılan bir sergi, Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde, hem devletin hem halkın bu yeni teknolojiyi hevesle benimsediğini gösteriyor. “Camera Ottomana” adlı sergide, amatör fotoğraflardan sabıka resimlerine, şehzade portrelerinden altyapı yatırımlarının görüntülerine, hastaların tedavi öncesi/sonrası fotoğraflarından kartpostallara kadar, bu aracın farklı alanlarda kullanıldığı görülüyor. Halk büyük kentlerdeki stüdyolarda resim çektirmeye meraklıydı. Yeni iletişim aracı kartpostal, görüntüleri her yere yayıyordu. Bilim dünyası fotoğrafı güvenilir bir kayıt aracı olarak kucaklamıştı. Devlet ise bir yandan “istenmeyen” görüntüleri denetlemeye, bir yandan da fotoğraftan olumlu bir imaj oluşturmak için yararlanmaya çalışıyordu. Özellikle II. Abdülhamit devrinde bizzat padişahın iradesiyle başlayan fotoğraf hamlesi, 30 bin karenin üzerindeki mevcuduyla büyük bir arşiv yaratmış; imparatorluğun hemen her noktasındaki tarihi eserler, yapılar, insanlar ve gündelik sosyal doku görüntülenmişti. 20. yüzyıl başında ise, fotoğraf neredeyse modernleşmenin motoru haline geldi.
Fotojenik şehzadeler
Memleket demir ağlarla örülüyor
Fotoğraf 19. yüzyıl sonunda modernliğin aynası, modernleşmenin kanıtıydı. Sanayi ve altyapı görüntüleri, Osmanlıların bu konudaki çabasını belgeliyordu.
Köprü çalışanları
Haliç’te yeni Galata Köprüsü’nün inşaatında poz veren kaynakçılar, işçiler ve mühendisler, 21 Mart 1911. Sebah & Joaillier’nin fotoğrafı.
Tütün işçileri
1885’te henüz yeni yapılmış olan Cibali Tütün Fabrikası’nda çalışan işçiler. İstanbul’da stüdyo işleten Guillaume Berggren’in fotoğrafı.
Hicaz demiryolu
1905’te Hicaz Demiryolu’nun Hayfa hattında demir köprüler yapılıyor. “106. kilometrede olup iki buharlı makine ile çalıştığı halde yalnız temel hafriyatı bir sene süren 90 metrelik köprü”.
Haseki Hastanesi: Ameliyattan sonra
1890’larda Haseki Hastanesi’nde cerrah Ahmed Nureddin ile fotoğrafçı Andriomenos’un işbirliği sonucu, ortaya hasta fotoğraflarından oluşan bir albüm çıkmıştı.
Aksaraylı Mişli Hatun
40 yaşındaki Mişli Hatun. Hastaların isim ve yaşlarıyla ilgili bilgi. Abdülhamid albümlerinde tekrarlanan resimlerinde yer alıyor. Rahim içinde oluşan kistin batından alınması…
Hatice ve Adviye Hanım
Üsküdarlı 35 yaşındaki Hatice Kadın ile 25 yaşındaki Kasımpaşalı Adviye Hanım’ın rahim ve yumurtalık kistleri alınmış.
İDARE BİNASI
Haseki Hastanesi idare binası, Abdullah Biraderler’in fotoğrafı. Yusufpaşa Caddesine bakan bu bina, yıkılmış eski bir köşkün yerine inşa edilmişti.
ARAPKİRLİ HÜSEYİN
Bir başka hastanede Hüseyin, dalağının alındığı “fevkalade nadir ve mühim ameliyat-i cerrahiye” sayesinde yeniden hayata döndü. Fotoğrafta, büyümüş dalağı elinde, ameliyat izini gösteriyor.
TİFO PAVYONU
Tifo hastalarına ayrılmış pavyon. 19. yüzyıl sonunda hastaneler geniş alana yayılıyor ve tek bina yerine pavyonlardan oluşuyordu.
MATMAZEL ELENİ
Operatör Cemil Paşa’nın (Topuzlu) “Fener’de sakin Matmazel Eleni”nin kırık sol kolu ve bileğini tedavi etmek için yaptığı ameliyat başarıyla sonuçlandı.
Sabıka resminde standart arayışı
Osmanlı Devleti 1880’lerde Avrupa’daki gibi tutuklu ve hükümlülerin fotoğraflarıyla kaydedilmesi yöntemini denedi. Ama çalışmalar henüz bir standart kazanmamıştı.
Kara Ömer
II. Abdülhamid koleksiyonundaki mahkûm albümlerinden: Tüccar Nikola’yı öldürmekten 15 yıla mahkûm olan Burdurlu Tanakaoğlu Kara Ömer.
Arnavut İbrahim
Cakova’da (bugün Kosova, Yakovo) isyan eden ve silahıyla yaralı olarak ordu tarafından yakalanan Arnavut İbrahim, dua eder gibi poz veriyor: “Yakova’da fesat hareketine cüret ederek muharebe mevkiinde Osmanlı askerleri tarafından yaralı olarak ele geçirilip sürgün edilen Arnavut İbrahim”.
Topal Emet
Cinayet ve hırsızlıktan 15 yıl kürek cezasına mahkum Topal Emet. Önden ve profilden sabıka fotoğrafı kuralının henüz benimsenmediği görülüyor.
İdam mahkumu şakiler
Leskovikli (bugünkü Arnavutluk) Yani Niko ile Yorgi Yani Gogo, yol kesmek ve çeşitli suçlardan dolayı idama mahkum edilmiş. Zincire vurulmuş ikilinin fotoğrafı bir sokak stüdyosunda çekilmiş.
Günlük hayat manzaraları
72,5 millet günlük hayatında kameranın varlığına çabuk alıştı. Fotoğrafçılara gönüllü poz verenlerin yanı sıra, stüdyoda fotoğraf çektirmeye heveslenenler de çoktu.
Çeşme başı “model”leri
Abdullah Biraderlerin çektiği bu seyyar satıcılı, çeşmeli “şark” resmi, Batılı turistler tarafından en çok rağbet edilen fotoğraf türüydü.
Muhbir Abidin’in resmidir
Yıldız Sarayında bir zarftan çıkan ve bugün Osmanlı arşivinde saklanan fotoğrafta iki saray muhafızı görülüyor. Fotoğrafın çerçevesindeki bir etikette“Muhbir Zenci Abidin” (sağdaki) yazılı.
Ve kamera Osmanlılara döner…
“Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğraf ve Modernite 1840-1914” adlı sergi, Koç Üniversitesi Anadolu Medeniyetleri Araştırma Merkezi tarafından, Zeynep Çelik, Edhem Eldem ve Bahattin Öztuncay’ın küratörlüğünde düzenleniyor. İstanbul, Taksim’de İstiklal caddesi No: 181’deki Merkez Han’da 20 Nisan’da açılan sergi 19 Ağustos’a kadar sürecek. Sergiye aynı başlığı taşıyan ve makalelerden oluşan bir kitap eşlik ediyor.
