1898’de din görevlilerinin yolsuzluk yaptığı iddiası Rumları kızdırmış, Sümela Manastırı’nı basanlar papazları tartaklamış, dışarı atmıştı.
Kumkapı’da İstanbul Rum cemaatine mensup kişilerin ibadethanesi olan ve “Merdivenli Kilise” olarak anılan Aya Kiryaki Kilisesi’nin papazlarından rahip Meletios Sakkulidis 29 Mayıs 2009 günü toprağa verilmişti. Sakkulidis, ağırlığı Rumca olan muhteşem bir kütüphane, çoğu kartpostallardan oluşan şahane bir görsel arşiv ve hiçbiri günyüzü görmemiş otantik, ünik belge ve yazmalar bırakmıştı ardında.
Rahip Sakkulidis’in nadir ve kıymetli kitaplardan oluşan kütüphanesi, Yunanistan İstanbul Başkonsolosluğu ikametgahı ve Kültür Merkezi olarak bilinen kuruma hediye edildi. Geri kalan malzemeler ve fazla kitaplar ise dağınık ve bakımsız olarak kaldı.
2013’te Sahaf Turkuaz adına arşiv ve diğer malzemeleri satın aldıktan sonra, karşımızdaki birikimin ne olduğunu anlamak, onları sınıflandırmak ve değerlendirmek için bir yıldan fazla çalıştık. Binlercesinin arasından 1898 tarihli bir belge Sümela Manastırı’nın bilinmeyen tarihine ışık tutuyordu. Adalet ve Mezahip Nazırı olup, Kastamonu valiliği ile ünlenen Abdurrahman Nureddin Paşa’nın imzasını taşıyan bu belge, 4 Haziran 1898 tarihinde İstanbul Rum Patrikhanesi’ne gönderilmişti.
Belge, Trabzon’a bağlı Maçka kazasında halen turistik bir merkez olan Sümela Manastırı’nın baş papazıyla (yani Gominos’u-Yunanca İgumenos) diğer rahipleri yolsuzluk yapmakla suçlayan Santa’lı (şimdi Dumanlı) Rumların manastırı basmasını, işgal etmesini ve bütün görevlileri dışarıya atmasını hikâye ediyordu.
II. Abdülhamid döneminde dürüstlük ile 12 yıl adliye nazırlığı yapan Abdurrahman Nureddin Paşa Fener Patrikhanesi patriği V. Konstantinos’a hitaben yazdığı mektupta yapılan yolsuzluk düzeltilmedikçe, Santa’lılardan alınan para iade edilmedikçe ve de tarafsız ve adil bir gominos (yani baş papaz) seçilmedikçe huzursuzluğun ve karışıklığın bitmeyeceğini vurgulamaktadır.
Nureddin Paşa’dan Patrik Konstantinos’a mektup
Belge
Adliye ve Mezâhib Nezareti Mezahip Müdürlüğü
52
Rum Patrikliği Cenâb-ı Âlisine
Rütbetlû Efendim Hazretleri,
Trabzon Vilayeti dahilinde Maçka kazasında vaki Sümela Manastırı gominosunun Manastıra aid ba’zı hususatın tesviyesi zımnında Trabzon’a azimetini mütakib Santa kazası Rum ahalisinden kırk kişi kadar ziyaretci sıfatıyla Manastıra girerek arbedeye kıyâm ile Manastırı zabt ve anahtarları cebren alarak esbak gominosu hasta olduğu halde anı ve diğer ba’zı rahibini Manastırdan ihrac eylediklerinden bahisle mütecasirleri hakkında muamele-i lazımenin icrası, gominos ve rahibinin manastıra iadesi hakkında ba’zı ifade ve istidayı hâvi alınan takrir-i vâlâları üzerine vilayet-i müşarunileyhten isti’lâm-ı keyfiyet olunup ancak bu sırada cânib-i vilayetten varid olan tahriratta Manastır-ı mezkûr gominosu ile diğer rahibler arasında tekevvün eden şikak ve nifakdan dolayı çend mah mukaddem eski iki gominos ile ba’zı rehâbin ve bais-i niza’ olan evrak-ı hesabiye Patrikhane tarafından taleb edilip Dersaadet’e aldırılmış ve netice-i karar olmak üzere Santa ahalisinden bulunan Gominos Yerasimos Efendi tebdil ile yerine Maçka ahalisinden esbak gominos Hacı Partinyos Efendi’nin akrabasında bir papas gominosluğa ve mumaileyhüma Hacı Partiniyos ve Yerasimos Efendiler manastırın idare-i umuruna ta’yin olunarak avdet etmişler ise de şikak ve nifakın başlıca sebebi manastırın idaresi için papasların bir takımı ehl-i kur’adan ve hususen Santalılardan istikraz eyledikleri üç bin lira kadar meblağın sui-istimale uğradılarak şimdi tesviye ve iade edilmesinden ibaret olduğu gibi gominosların da gah Maçkalılardan ve gah Santalılardan ta’yin edilmesi tezâyid şikak ederek ve buna Trabzon’da sakin ba’zı Rumlarda müdahele eyleyerek işi daha ziyâde teşviş eylemeleriyle arbede-i mezkure vukua gelmiş ve derhal vilayet jandarma kumandanı mahall-i mezkure bilâ-izâm gominos ile beraber rahibin-i saire manastıra iade ve köylüleri bu münasebetsizliğe tahrik eden fesede celb olunup ve merkez vilayette bulunan muhriklerde toplatılıp tenbihhat-ı müekede icra kılınmış ise de salifüz-zikr papasların zimetinde bulunan meblağ hakkında bir suret-i tesviye bulunmadıkça, gominosluğa Santa ve Maçka ahalisinden olmak üzere bitaraf ve muktedir bir papas ta’yin olunmadıkça Santalıların husul-i rızaları ve uygunsuzluğun önü alınması mümkün olmayacağından ve devam-ı ihtilafda muhâzir-i mühimme-i mülkiye bulunduğundan bahisle bu babda taraf-ı vâlâlarına tebliğat icrası lüzumu gösterilmekle suret-i iş’âra nazaren iktizasının sür’at-i îfâ ve ifâdesine himmet buyrulması siyâkında tezkire-i senâveri terkim kılındı efendim.
24 Muharrem [1]316 // 2 Haziran [1]314 [14 Haziran 1898]
Adliye ve Mezâhib Nazırı Abdurrahman [Nureddin Paşa]
